Verschillende opvattingen van de vrouwenrol

Travestie bestaat vaak niet alleen uit verkleden als vrouw, maar ook de vrouwenrol spelen, doen alsof je vrouw bent. Zo gebruiken veel travestieten een vrouwennaam wanneer ze verkleed zijn. Maarten wordt Maartje, etc. Ook stellen ze er vaak prijs op als 'mevrouw' in plaats van als 'mijnheer' te worden aangesproken. Maar wat houdt die vrouwenrol precies in?

Anders dan in een schouwburg of bij in publiek uitgaan, is de doorsnee travestiet meestal zelf niet alleen de speler, maar ook het publiek. Als publiek bepaalt hij uiteindelijk zelf wat hij mooi vindt, opwindend vindt, interessant vindt. Verder ligt die vrouwenrol niet duidelijk vast. Er is geen tekst. De speler zelf moet het verhaal verzinnen en de rol tot uitdrukking brengen. De invulling van die vrouwenrol kan daardoor heel sterk verschillen.

Toch valt er wel iets over te zeggen. Mijn vrouw werkt parttime en doet in de andere helft van haar tijd de kinderen en het huishouden. Ik als man doe precies hetzelfde. Ik werk parttime en doe in de andere helft van mijn tijd de kinderen en het huishouden. Ogenschijnlijk vervullen we dus dezelfde rollen, want we doen vrijwel precies dezelfde taken. Deze opvatting van de vrouwenrol is echter niet waar de doorsnee travestiet van droomt. Dit mist als het ware het punt waar het om gaat.

Het punt waar het om gaat, is overkomen als vrouw. Stel je bent in een klaslokaal. De deur gaat open en iemand komt binnenlopen. Onmiddellijk weet je, dit is een vrouw of dit is een man. Wanneer je als man dat effect kunt oproepen, ben je in de ogen van veel travestieten al behoorlijk geslaagd.

En ik moet toegeven. Mijn vrouw roept dat effect wel op. Zeker wanneer ze opgemaakt en verzorgd naar haar werk gaat, maar ook wanneer ze onopgemaakt en moe op de bank zit. En ik roep dat effect niet op wanneer ik naar mijn werk ga of het huishouden doe. De enige keren wanneer ik dat effect misschien soms wel even oproep is wanneer ik me eerst zorgvuldig en langdurig als vrouw verkleed heb.

De vrouwenrol die men speelt of probeert te spelen, is dus een oppervlakkige. Het doel is niet kinderen te baren en groot te brengen, wat volgens biologen de primaire taak van het wijfje is, maar het doel is er als vrouw uit te zien, als vrouw bij het publiek over te komen.

Vergelijk het met een toneelstuk of een film. Ook daar wordt vol overtuiging een beeld opgeroepen. Een suggestie gewekt. En ook daar is het beeld vaak niet helemaal realistisch.

Hoe kan men als man dat idee 'dat is een vrouw' oproepen?

Zonder typische dameskleding zouden er vermoedelijk weinig travestieten overblijven. Er zijn slecht weinig mannen die naakt een duidelijk vrouwelijke indruk weten te wekken.

De eenvoudigste methode voor de meeste mannen is dan ook specifiek vrouwelijke kleding aan te trekken. Vrouwen dragen tegenwoordig ook mannenkleding en die is voor het doel minder geschikt. Maar een rokje wordt b.v. wel geassocieerd met een vrouw en vrouwenbenen en niet met een man en mannenbenen. Een rokje helpt dus vaak wel mee het gewenste effect te bereiken. Ook typische damesschoenen als pumps, naaldhakken, dameslaarzen e.d. worden nog steeds vooral door vrouwen gedragen en zijn daarom geschikt.

Volgende punten waarop het uiterlijk aangepast kan worden, zijn de borsten en het haar. Borsten vallen gemakkelijk te suggereren onder een truitje en worden normaal alleen geassocieerd met vrouwen. Een pruik valt vrij snel op te zetten en heeft een groot transformerend effect. Het wegwerken van de baard met make-up is veel lastiger en kost veel tijd en zorg. Om die reden laten travestieten dat wegwerken van de baard in de thuissituatie ook vaak achterwege.

Het uiterlijk kan vervolmaakt worden door verder opmaken, parfum, sierraden en door zich wat vrouwelijker en eleganter te bewegen en eventueel te praten. Ook de verzorging van de handen en nagels kan van belang zijn.

Wanneer de man voldoende ervaring heeft en voldoende tijd en zorg besteedt aan de transformatie en daarnaast zelf ook een bepaalde aanleg heeft, kan een sterke suggestie ontstaan dat men een vrouw ziet of spreekt. In veel gevallen echter heeft de man onvoldoende ervaring, is er onvoldoende tijd en zorg besteed en heeft de man van zichzelf onvoldoende een vrouwelijk uiterlijk en is het resultaat niet (helemaal) overtuigend.

Men moet in dit opzicht niet vergeten dat vrouwen door de natuur voor deze rol geschapen zijn, dat ze hun hele leven op die rol getraind zijn (zonder zich dat zo te realiseren) en dat dit voor mannen een moeilijke en nieuwe rol is, waarvoor ze in feite doorgaans niet echt geschikt zijn. Er zijn slechts ontzettend weinig mannen die het als vrouw kunnen opnemen tegen een knappe, charmante en levendige vrouw en misschien wel geen.

Gelukkig is het publiek (dus de man zelf) in eerste instantie niet erg kritisch en snel onder de indruk. Geleidelijk aan echter leert de man bij en kunnen de 'creaties' soms snel verbeteren.

Om de rol gemakkelijker en blijvender te kunnen spelen, zal de man zijn toevlucht moeten nemen tot blijvende lichamelijke aanpassingen. De belangrijkste daarvan zijn de verwijdering van de baard en 'echte' borsten. In feite zijn echte borsten niet zo belangrijk om als vrouw over te komen, maar in het idee van mannen zijn ze dat wel. De reden daarvoor is dat het met het haar het enige secundaire geslachtskenmerk is dat vrouwen soms publiekelijk (voor een deel) tonen.

Wanneer de man in travestie uitgaat, zal hij vrijwel zeker vragen krijgen over zijn sexuele identiteit. Ook bij het spelen van de vrouwenrol thuis kan de tekst van de rol van belang zijn voor het effect. Op het moment dat de man als vrouw behoorlijk overtuigend overkomt, is er volgens mij minder noodzaak om verbaal de rol vol te houden. Juist een man die als vrouw zeer overtuigend overkomt, kan die rol interessanter maken door te stellen dat hij eigenlijk helemaal geen vrouw is of wil zijn. Op dezelfde manier zal een man die minder overtuigend overkomt, eerder geneigd zijn te stellen dat hij in feite vrouw is. Maar dit is dus een hypothese en tot nu toe -- bij mijn weten -- niet onderzocht.

Bij de verbale presentatie speelt natuurlijk ook het eigen denken een belangrijke rol. De suggestie vrouw te zijn, kan na een succesvolle transformatie, voor het publiek zeer sterk zijn. Ook opmerkingen b.v. dat men 100% man is, kan die suggestie voor sommigen in het publiek niet meer wegnemen. Opmerkingen dat men in feite vrouw is of vrouw wil zijn, worden tot vervelens toe herhaald. Wanneer dit effect kennelijk voor buitenstaanders al zo sterk kan optreden, is het voorstelbaar dat ook de betrokkene zelf onder invloed komt van de zelf opgeroepen suggestie. Men voelt zich vrouw, men ziet zichzelf als vrouw. Dit is precies wat de motivatie-schaal Gendertranspositie van Vennix aan resultaten oplevert. Op basis van die schaal weten we ook dat deze suggestie niet voor iedereen even sterk is. Anders zouden we de verschillen op Gendertranspositie immers niet meer betrouwbaar kunnen meten. Uit het gegeven dat dat nu duidelijk en systematisch wel kan, blijkt dus dat de respondenten op dit punt duidelijk verschillen. In mijn opvatting zullen de meer analytisch ingestelde travestieten zichzelf minder makkelijk als vrouw definieren. Maar tot nu toe is dit ook een hypothese en niet echt uitgezocht bij mijn weten.

Wat hier van belang is, is dat er dus onder bepaalde omstandigheden niet alleen een vrouwelijk uiterlijk wordt geconditioneerd, maar dat het vrouw zijn ook in verbale vorm word aangeleerd. De afgelopen 30 jaar is de officiele acceptatie van transseksuelen verbeterd, hoewel er vermoedelijk ten aanzien van de werkelijke acceptatie nog veel te wensen overblijft. Een belangrijk punt hierbij is wel dat de transseksueel zelf volledig gemotiveerd is om als vrouw geaccepteerd te worden en ook medisch van de maatschappij ondersteuning krijgt. Transseksuelen passen dus in beginsel in de bestaande sekse indeling.

Een andere mogelijkheid is dat de vrouwenrol door de man wordt ingeperkt. In het meest vergaande geval slaagt de man er qua uiterlijk in volledig als vrouw over te komen en weet hij dat ook verbaal aannemelijk te maken. Maar dit alles kost een grote inspanning en is psychisch daardoor zeer belastend. Wanneer de man zich maar beperkt transformeert, is de hoeveelheid tijd en inspanning veel kleiner en is ook de rolwisseling kleiner. De man blijft zich man voelen, maar heeft zich b.v. qua kleding wat vrouwelijkt trekjes aangemeten. De man blijft bij zo'n invulling duidelijk herkenbaar als man. Wanneer hij zo naar buiten gaat, ontstaat het man in jurk effect. Het wordt een vrouwelijke, feminiene man, een androgyn. Deze laatste optie kost wel de minste inspanning, maar heeft in sociaal opzicht vermoedelijk een grote impact.

Bij volledige travestie is de man vaak moeilijk herkenbaar en past hij bij een geslaagde verkleedpartij moeiteloos in de bestaande sekse-indeling, zij het dan als vrouw. Bij een man echter die de travestie minimaal invult, ontstaat vaak het man-in-jurk effect. Als man ziet hij er niet uit en als vrouw ook niet. De man past nu immers niet langer in de bestaande sekse-indeling en doorbreekt deze in feite. Door zijn afwijkende kleding wordt hij snel gezien als vreemd of gek en eventueel als een gevaar voor de bestaande orde, hoewel hij zichzelf deze reacties mogelijk niet bewust is.

De Wikipedia vermeldt over 'effeminacy': Effeminacy comes from the Latin, ex which is "out," and femina which means woman; it means "to be like a woman." In most cultures, effeminacy was traditionally considered, if not a vice, at least a weakness, indicative of other negative character traits and more recently often involving a negative insinuation of homosexual tendencies. Thus effeminate boys, or sissies, are physically and verbally harassed (Saghir and Robins, 1973, 17-18; Bell, Weinberg, and Hammersmith 1981, 74-84), causing them to feel worthless (Harry 1982, 20) and "de-feminise" (Harry 1982, 20; Saghir and Robins 1973, 18-19)(Levine, 1998, p.15-16).

Effeminacy betekent 'zijn als vrouw'. Het komt uit het Latijn. Ex betekent 'uit'. Femina betekent 'vrouw'. Vrouwelijk zijn (als man) werd traditioneel in de meeste culturen opgevat als zo al niet een gebrek dan toch een zwakte die ook indicatief was voor andere negatieve karaktertrekken en meer recent vaak negatief geinterpreteerd werd als een teken van homoseksuele neigingen. Vrouwelijke jongen of 'sissies' worden lichamelijk en verbaal gepest, wat er toe leidt dat ze zich waardeloos voelen en ontvrouwelijken.

Deze maatschappelijke druk was dermate groot dat binnen de Amerikaanse homobeweging de feminiene invulling van de mannenrol overwegend uit is. Mijn indruk voor de Nederlandse situatie is overeenkomstig.

Van de 3 hier besproken mogelijkheden conformeren de travestiet en de transseksueel zich in feite (zo goed mogelijk) aan de bestaande sekserollen. Alleen de feminiene man doorbreekt die bewust of onbewust.