Andere sekserollen? De nieuwe ideale man is zorgzaam en trouw!

De aanleiding voor dit stukje is een nogal vaag stuk in de zaterdag bijlage van NRC Handelsblad Zaterdags Etcetera (29 juli 2006, p. 24) met de titel De hernieuwde strijd tussen de seksen door Raymond van den Boogaard.

Dat artikel is één plus drievierde bladzij lang. De bladen van Zaterdag Etcetera zijn van A3 formaat. Een lang artikel dus.

Het is naar aanleiding van het boek Claudine, brieven van een femme fatale in ruste, dat binnenkort zal uitkomen. Dit boek is weer gebaseerd op de stukjes die eerder in NRC Handelsblad verschenen en bevatte aldus het kader (ook deel uitmakend van die 1,75 bladzijden) 'expliciete schildering van seks'. Het zal best, maar als lezer is het me indertijd nooit opgevallen, vermoedelijk omdat ik het volstrekt non-informatief vond.

In mijn ogen maakt dat het artikel wat dubieus. Stukjes die je als krant zelf geplaatst hebt, komen uit als boek en krijgen vervolgens nog eens royaal redactionele aandacht. Dat riekt sterk naar verkapt adverteren, maar doe dat dan tenminste in de vorm van een advertentie in plaats van als redactioneel artikel.

Hoewel het artikel vrij lang is, is het ook wat vaag. Het haalt van alles overhoop zonder duidelijke uitspraken te doen. Ook de titel klopt niet erg. Volgens de titel zou het moeten gaan over een hernieuwde strijd tussen de seksen, maar daar blijkt weinig van. Waar het artikel wel overgaat, zijn de rollen die man en vrouw spelen of geacht worden te spelen. Sekserollen dus.

Meer in het bijzonder gaat het over de verschuivingen in die sekserollen. Moderne vrouwen spelen een andere rol dan traditionele vrouwen, is het idee. En zodra de vrouwenrol wijzigt, zal mogelijk ook de mannenrol veranderen.

Het artikel begint met het geval van Lyndie England. De Amerikaanse vrouwelijke militair waarvan de foto's de hele wereld overgingen. Op die foto's vernedert ze gevangen genomen mannen. Die foto's vertellen niet alleen iets over de oorlog maar documenteren ook de andere rol die moderne vrouwen bij gelegenheid kunnen spelen.

Het tweede item in het artikel gaat over de grote seksuele vrijheid die in de Westerse samenleving en in het bijzonder de Nederlandse zou bestaan: anticonceptie, overspel, homoseksualiteit, abortus, prostitutie, pornografie.

Het derde item is de verandering van de plaats van de vrouw in de samenleving. Man of vrouw zijn, is volgens Simone de Beauvoir in Le deuxième sexe (1949) een maatschappelijk stigma dat het individu naar eigen keuze kan verwerpen of aannemen. Dit idee is, als je uitgaat van de populaire tijdschriften, niet erg aangeslagen, want het onderscheid man/vrouw speelt nog steeds een zeer dominerende rol, aldus Van den Boogaard. (In het kader van de overige notities op deze blog over travestie kan ik dat volstrekt met hem eens zijn: het blijkt bepaald niet eenvoudig dat stigma te verwerpen als je het niet in die vorm wilt.)

Moderne vrouwen zijn geëmancipeerde vrouwen. Ze zijn althans geëmancipeerder dan vroeger. Vrouwen hebben vaker banen, vrouwen zijn zelfstandiger, vrouwen zijn hoger opgeleid, vrouwen zijn zelfbewuster, etc. In dit verband haalt hij de Franse socioloog André Fontaine aan, die in Une société des femmes (2006) betoogt dat vrouwen zich nadrukkelijker profileren als vrouw maar dat tegelijkertijd de samenleving meer door vrouwen gedomineerd begint te worden.

In reactie hierop beklaagt Éric Zemmour in Le premier sexe (2006) in een 'briljante oorlogsverklaring' (aldus Van den Boogaard) dat 'de dominantie van de vrouwelijke benadering, mannen reduceert tot onmondige, kinderwagen duwende schertsfiguren, zuchtend onder een vrouwelijke gezinsmoraal waarin geen ruimte meer bestaat voor typisch mannelijke passies als rokkenjagen. Niets voor niets is in de door vrouwen gedomineerde samenleving de homoseksueel het voornaamste mannelijke rolmodel geworden, betoogt Zemmour. Te wapen!.'

Behalve dat Van den Boogaard in die verandering van de vrouwelijke sekserol een strijd tussen de seksen ziet, legt hij ook nog de koppeling met het feminisme. Het feminisme zou gezegevierd hebben. Ik weet niet of die stelling helemaal klopt. Het feminisme was mijns inziens meer een sociale beweging terwijl de emancipatie van de vrouw een veel breder proces was en is. Verder heb je tegenwoordig ook veel niet-feministische vrouwen die duidelijk wel geëmancipeerd zijn.

Het punt waar het mij hier echter om gaat, is de vraag of er daadwerkelijk een verschuiving opgetreden is in de vrouwelijke rol en wat daarvan eventueel de consequenties zijn voor de mannelijke rol.

Laten we beginnen met de traditionele sekserollen. In de traditionele rolopvatting zorgt de vrouw voor de kinderen en is de man kostwinner en beschermer van het gezin. Een goede man verdient veel en heeft een hoge maatschappelijke status. Een goede vrouw is gezond, vruchtbaar, zorgzaam en een goede moeder.

Biologisch gezien is dit allemaal begrijpelijk. Mensenkinderen groot brengen is een gigantische taak. Voordat een mensenkind volledig volwassen is en op eigen benen kan staan, zijn er in doorsnee een jaar of 20 van zorg nodig. Voor een vrouw alleen is het vrijwel niet doenlijk een aantal kinderen te verzorgen en tegelijkertijd de kost te verdienen. De man als kostwinner was dus een biologische noodzaak. In culturen waarin vrouwen de kinderen zonder man groot brengen (de Afro-Amerikaanse b.v.), kan dat alleen doordat vrouwen elkaar steunen, helpen en bijstaan.

Is die traditionele sekserol van de vrouw aan het verschuiven? Een voorbeeld zou iemand als Madonna kunnen zijn. Aan de ene kant is ze vrouwelijk. Aan de andere kant is ze zelfbewust, economisch zelfstandig en houdt ze ervan om 'in control' te zijn. Madonna is kortom een 'high-status woman'. Maar de Madonna's in deze wereld zijn natuurlijk niet vreselijk talrijk. Bovendien waren er vroeger ook vrouwen die door hun maatschappelijke positie eisen konden en durfden stellen.

De vraag rijst dan wat we precies bedoelen met 'veranderende sekserol'. Er lijken globaal 3 punten te zijn waarop de sekserol kan veranderen.
1. In de traditionele sekserollen wordt de man gezien als dominant en de vrouw als ondergeschikt. De man bepaalt wat er gebeurt en de vrouw legt zich daar bij neer.
2. Het kostwinnerschap wordt meer gelijk verdeeld tussen man en vrouw.
3. De kinderzorg wordt meer gelijk gedeeld tussen man en vrouw.

Ad 1. Het idee dat vroeger mannen altijd dominant geweest zouden zijn in huwelijken en relaties, lijkt me een overdrijving en misvatting. Bij onderzoek vind je dominantie niet als een kenmerk waar vrouwen voor vallen. De reden daarvoor lijkt ook duidelijk. De biologische taak van de vrouw is primair haar kinderen te verzorgen en groot te brengen. Een al te dominante man kan daar gevaarlijk mee interfereren. Om die reden is dominantie in een man voor een vrouw niet een automatische aanbeveling. Dat was vroeger al zo en zal in de toekomst mogelijk nog sterker worden.

Ook lijkt het duidelijk dat sommige vrouwen tegenwoordig beter opgeleid, economisch zelfstandig, vaker leidinggevend etc. zijn, waardoor ze minder gemakkelijk over zich laten lopen. Vrouwen zijn beter opgeleid, zelfbewuster geworden, vervullen andere functies en zijn daardoor minder geneigd een 'ondergeschikte' rol te spelen.

Ad 2. Het kostwinnerschap is tegenwoordig minder duidelijk gereserveerd voor de man dan vroeger. Het is vrij normaal geworden dat vrouwen op zijn minst een baantje hebben. De bron van inkomsten wordt dus niet langer exclusief gevormd door de man. Ook vroeger en in andere culturen hebben vrouwen vaak een belangrijke rol gespeeld in het arbeidsproces, de produktie en de voedselvoorziening. Echt helemaal nieuw is dit dus niet.

Ad 3. De grotere inschakeling van mannen bij de zorg voor de kinderen en de huishoudelijke taken is voorlopig blijkens de cijfers (SCPB), zo meen ik me te herinneren, nog vooral een droom. Mannen praten daar heel dapper over, maar doen in de praktijk weinig. Tot nu toe, is het vooral zo dat vrouwen die werken daarnaast ook nog de kinderen doen. Dat betekent enerzijds dat ze minder tijd besteden aan de kinderen en het huishouden en anderzijds dat ze meer uren bezig zijn.

Wat gebeurt er als vrouwen zelfbewuster zijn, meer overtuigd zijn van het eigen kunnen en hun eigen inkomen hebben?

In die omstandigheden wordt het voor een vrouw relevant om bij de selectie van een man meer te letten op andere eigenschappen dan inkomen en status. Ze voorziet immers zelf daar al voor een deel in. Ze zal dan -- als ze tenminste verstandig is -- meer gaan letten op zaken als: zorgzaam zijn, kinderen leuk vinden, behulpzaam zijn, aardig en lief zijn. Dat betekent dus inderdaad dat je zou verwachten dat er een verschuiving optreedt of al aan het optreden is, in het beeld van de ideale man.

Natuurlijk is het niet zo, dat alle vrouwen verstandige keuzes zullen maken. Integendeel! Genetische factoren bepalen vaak grotendeels dit soort keuzes. Slechts weinig vrouwen zijn zo rationeel dat ze hun ratio in dit opzicht een kans geven. Voor mannen zal overigens vermoedelijk iets soortgelijks gelden. Maar dit neemt niet weg, dat een bepaald percentage vrouwen wel degelijk zich ook zal laten leiden door rationele overwegingen. En op dat moment treedt er dus al een verschuiving op in het beeld van de ideale man, hoewel het misschien in eerste instantie een kleine verschuiving zal zijn.

Wanneer de nieuwe situatie (dat vrouwen ook gedeeltelijk kostwinner zijn naast de man) langer duurt, zullen evolutionaire mechanismen de rol van de ratio overnemen. Vrouwen die er in slagen een partner te vinden die ook een evenredig deel van de zorg en het huishouden op zich neemt, hebben het minder moeilijk en hebben daardoor de mogelijkheid meer kinderen te krijgen en groot te brengen en de kinderen die ze krijgen meer zorg te bieden. Dit zal de verschuiving in het beeld van de ideale man versterken en vergroten.

Wanneer een vrouw niet verstandig is op dit punt, ze selecteert niet een zorgzame man, dan komt ze in de situatie dat ze en de kinderen moet verzorgen en voor een deel moet zorgen voor de inkomsten. Die dubbele taak zal op termijn ten koste van de vrouw en kinderen gaan. Voor de man is deze situatie voordelig, omdat hij op deze manier wel geniet van de extra welvaart, terwijl hij niet zijn deel levert in de zorg voor de kinderen.

De nieuwe rolverdeling zadelt de vrouw op met een levensgroot selectieprobleem. Vroeger was het voldoende een man te selecteren met een hoog inkomen en een hoge status. Met de nieuwe rolverdeling moet hij daarnaast ook zorgzaam en trouw zijn. De hoogte van iemands inkomen en de maatschappelijke status zijn goed in te schatten. Maar begrippen als toekomstige zorgzaamheid en toekomstige trouw (wanneer er eenmaal kinderen zijn) zijn veel lastiger in te schatten. De vrouw moet dus niet alleen op meer aspecten gaan letten, maar twee van die aspecten zijn ook nog eens bijzonder moeilijk in te schatten. Dit betekent op termijn dat op dit punt slimme vrouwen een belangrijk voordeel zullen hebben.

Voor de man verandert de situatie ook. Vroeger was het voldoende als man te streven naar een goede baan en maatschappelijk aanzien. Wanneer er kinderen kwamen, konden die bekostigd worden uit de opbrengst van de goede baan. Het verlaten van vrouw en kinderen werd sociaal gezien als niet acceptabel en leverde dus geen winst en was daarmee geen optie. In de nieuwe rolverdeling wordt de man verondersteld langdurige zorg te leveren naast een gedeelte van het inkomen. Het zich onttrekken aan die zorgverplichting kan nu zeer lonend zijn (het inkomen kan dan b.v. verdubbelen), terwijl dankzij het inkomen van de vrouw de kinderen uiteindelijk toch wel groot zullen worden. De man verkeert dus in een situatie waarin scheiden uitermate aantrekkelijk is. Hij heeft er dus belang bij zich 'mooi' voor te doen, maar wanneer het kind (of de kinderen) er eenmaal is (zijn), zich te drukken.

Dit maakt de selectietaak van de vrouw nog lastiger. Verbaal kan en zal de man van alles beloven. Maar de selectietaak van de vrouw is dat ze die verbale verklaringen moet negeren en haar oordeel moet baseren op het werkelijke gedrag/karakter van de man. Dit impliceert dat vrouwen met een goed ontwikkeld tekstbegrip op dit punt belangrijk in het voordeel zullen zijn.

Vanuit het gezichtspunt van de vrouw moet de ideale man in veel opzichten op haarzelf lijken. Hij moet immers in beginsel ook haar zorgtaken niet alleen kunnen overnemen, maar deze ook willen overnemen en daadwerkelijk verichten. Hij moet op dit punt dus zeer gemotiveerd zijn en net als veel vrouwen gericht zijn op kinderen, die leuk vinden, daar belang aan hechten en zorgzaam zijn.

Daarnaast moet hij liefst een inkomen en een maatschappelijke status hebben die vergelijkbaar is met de hare. Grote inkomensverschillen en statusverschillen zullen in de praktijk gemakkelijk extra spanning geven en zijn dus niet echt gewenst.

Tenslotte moet de ideale man vanuit het gezichtspunt van de vrouw vooral geen rokkenjager zijn. Zijn taak is immers tientallen jaren een belangrijk deel van de verzorging van de kinderen op zich te nemen. Seksuele avontuurtjes leiden van die taak alleen maar af en leveren daarnaast het ernstige gevaar op dat de nieuwe relatie door het seksuele contact als zeer stimulerend wordt ervaren. Omdat de man toch al in een positie verkeert waarin scheiden en zich drukken veel voordeliger is, is dat de 'kat op het spek binden'. De ideale man is dus een man die of niet naar andere vrouwen kijkt of wel kijkt, maar daar geen (intiem) contact mee aangaat.

Is dit alles een 'oorlogsverklaring'? Betekent dit oorlog tussen de seksen? Leuk bedacht, maar de term slaat in dit verband nergens op. Vrouwen selecteren de man. Dat is in onze samenleving vermoedelijk al heel lang zo. Mannen om een kind te verwekken, zijn er biologisch gezien in overvloed. Omdat een vrouw maar een beperkt aantal kinderen krijgt en kan krijgen, vormen vrouwen biologisch gezien de bepalende factor. Wanneer vrouwen de voorkeur geven aan een ander type man dan voorheen, dan zullen mannen zich aan die nieuwe situatie moeten aanpassen. Met oorlog heeft dat niets te maken.

Die oorlog bestaat alleen in het hoofd van de ouderwetse macho-man. Hij heeft geleerd dat hij vooral een echte man moet zijn, een echte kerel en dat dat betekent, dat hij stoer en sterk moet zijn en achter de vrouwtjes aan moet zitten, etc. Maar inmiddels zijn de tijden veranderd en moet hij vooral kindgericht, zorgzaam, lief en trouw zijn. Precies die eigenschappen die we vroeger vooral graag in vrouwen zagen.

Reduceert dat mannen tot onmondige schertsfiguren, alleen geschikt om de kinderwagen te duwen? Een verstandige vrouw zoekt een flinke man die zich maximaal wil inzetten in de zorg voor haar en haar kinderen. Dat is iets anders dan een onmondig dienstmeisje. Ze zoekt meer een backup-mama. Een man die op de wezenlijke punten dezelfde taken wil en kan doen, die zij doet. Aan een homoseksueel heeft ze in dat verband vermoedelijk weinig, want behalve zorgzaam, moet die man wel op haar en de kinderen gericht en betrokken zijn.

Dat betekent ook dat de rol van sex, vriendschap en het vrouwelijke uiterlijk eerder groter dan kleiner worden. In de traditionele man-vrouwverhouding, was de vrouw sterk afhankelijk van de man en zijn inkomen zodra er kinderen waren. De man op zijn beurt stond in die verhouding onder sociale druk om zijn vrouw en kinderen niet in de steek te laten.

In de nieuwe rolverhouding hebben beide partners een inkomen en is de sociale druk om bij elkaar te blijven, veel kleiner. Zowel financieel als sociaal is er dus minder noodzaak om de relatie in stand te houden. Met het oog op de kinderen is dit echter wel wenselijk.

De enige manier om dit te realiseren onder zulke omstandigheden, is het werken met positieve bekrachtigers. De relatie moet leuk zijn, gezellig, spannend, etc. Vrouwen zullen daarom terwille van zichzelf en hun kinderen bewuster moeten werken met positieve bekrachtigers als sex, gezelligheid, aandacht, waardering, humor, vriendschap, lekker eten en uiterlijk.

Is er in die nieuwe rolverdeling plaats voor rokkenjagen? Omdat vrouwen economisch minder afhankelijk zijn van de man en tegelijk ook assertiever, valt te voorzien dat ze een man die in gebreke blijft de taken waarvoor ze hem heeft geselecteerd te vervullen, gemakkelijker de deur zal wijzen. Een gelegenheidsslippertje zal de verstandige vrouw vermoedelijk niet leuk, maar ook geen echt probleem vinden. Blijvend te kort schieten in de zorgtaken of op inkomens- en statusgebied vermoedelijk wel. Maar ook in dat opzicht lijkt de nieuwe rolverdeling dus sterk op de oude, alleen zijn nu de primaire functies van de man ruimer gedefinieerd.

Voor een deel vinden deze veranderingen al plaats. Mannen vinden het niet langer beneden hun waardigheid een kinderwagen te duwen. Het maatjeshuwelijk is in. Vrouwen vinden het tegenwoordig weer leuk hun vrouwelijheid te benadrukken. Maar voor mannen die zijn groot gebracht met het idee dat een man vooral stoer, flink en belangrijk moet zijn, is het misschien wel even slikken.

Voor de vrouw is de nieuwe rolverdeling overigens ook niet echt gemakkelijker. Allereerst is de combinatie van werk en zorg zwaarder dan alleen werk of alleen zorg. Vervolgens zit ze met een lastig selectieprobleem. Mannen die seks willen zijn er genoeg. Mannen die een kind willen verwekken, zijn er al wat minder. Maar mannen die daadwerkelijk een stel kinderen gedurende een jaar of 20 willen verzorgen, moeten vermoedelijk met een lampje gezocht. Wanneer ze tenslotte inderdaad zo'n man gevonden denkt te hebben, heeft ze opnieuw een taak erbij. Zij moet als de moeder van het kind en als expert op het gebied van sociale relaties proberen te zorgen dat het huwelijk in stand blijft.

Natuurlijk behoort de man dat in beginsel ook te doen. Maar uit de opmerkingen van Zemmour blijkt wel dat veel mannen voorlopig nog meer gemotiveerd worden door een leuk, jong meisje dan door een krijsende baby in een poepluier. En zo lang dat zo is, zitten vrouwen met een levensgroot probleem.

Laatst aangepast: 1/8/2006.