Transgender en prostitutie III: sleutelprikkel en betekenisverschuiving

Derde notitie naar aanleiding van het onderzoek Klanten van Transgenders van Paul Vennix (Uitgave: Rutgers NISSO-groep, 2000).


consequenties

Welke gevolgtrekkingen kunnen we op basis van dit onderzoek maken. Vennix beperkte zich door zijn opdracht tot de consequenties voor AIDS-preventie. Mijn interesse is echter veel ruimer. Ik ben geïnteresseerd in het begrijpen van travestie en alles daar omheen. In mijn optiek kunnen er dan 2 gevolgtrekkingen gemaakt worden:
1. het uiterlijk, het plaatje is in het seksuele contact heel bepalend;
2. door de seksuele satisfactie (het klaarkomen) treedt er een leereffect op waardoor de betekenis van het eerdere plaatje verschuift.


1. plaatje bepalend, niet de sekse

In de klassieke opvatting die ook in de seksuologie nog veel aangehangen wordt, zijn mensen heteroseksueel, biseksueel of homoseksueel. Mannen bij voorbeeld vallen òf op mannen, òf op vrouwen òf eventueel op beide.

Transgender-prostituees laten echter zien dat het zo niet werkt. Hetero-mannen vallen niet op biologische vrouwen, maar ze vallen op en voor het plaatje dat er in voldoende mate uitziet als wat zij zich voorstellen bij een echte vrouw. De biologische sekse doet in feite voor deze seksuele aantrekking niet terzake.

Dat die biologische sekse in de praktijk uiteindelijk toch een bepaalde rol speelt, komt doordat de maatschappij nog steeds geneigd is, de man die het met een andere man doet, te zien als afwijkend. Men loopt het risico voor 'homo' uitgemaakt te worden of op zijn minst vreemd gevonden te worden.

Tegelijkertijd blijkt onder de klanten de categorie mannen die het bij voorkeur met andere mannen doet, te ontbreken. Hoewel zij zich normaal niets aantrekken van het risico voor 'homo' uitgemaakt te worden, laten ze zich bij transgender-prostituees niet zien. Ook dit klopt weer met de hierboven geformuleerde regel. Homoseksuelen vallen niet zoals men geneigd is te denken op andere biologische mannen, maar op het in hun ogen juiste plaatje. En wanneer dat plaatje niet klopt, helpt het gegeven dat er onder de oppervlakte een biologische man schuilgaat niets.

In feite sluiten deze uitkomsten naadloos aan op het eerdere werk van onze beroemde landgenoot Nico Tinbergen* die liet zien dat het baltsgedrag van de stekelbaars wordt opgewekt door een rode vlek die als sleutelprikkel fungeert. Ook bij mensen werkt dus kennelijk hetzelfde mechanisme hoewel de sleutelprikkel hier uiteraard complexer is.

Uit de opmerkingen van de klanten valt af te leiden dat de transgenders functioneren als supranormale sleutelprikkels. Ze zijn vrouwelijker dan echte vrouwen, etc.

Wie de moeite neemt er even over na te denken, zal zien dat het sleutelprikkel-principe veel logischer is, dan het sekse-principe. Veronderstel dat je een biologische man bent en dat de natuur je zo heeft toegerust dat je valt op mooie, gezonde vrouwen. Wanneer je dan zo in elkaar zit, dat je bij het zien van een mooie, gezonde vrouw seksueel opgewonden raakt, lijkt alles goed te gaan. Met andere woorden: een bepaalde prikkel activeert de seksuele opwinding. Een simpel en voor de hand liggend mechanisme dat effectief werkt. Omdat mensen sterk visueel zijn ingesteld, reageer je dus op alles wat er uitziet als gezonde vrouw.

Vergelijk dit met het biologische sekse-principe. Je komt iemand tegen. De eerste stap is nu de biologische sekse vast te stellen. Vraag je om de broek te laten zakken , het slipje naar beneden te doen of neem je genoegen met het rijbewijs? Of moet je misschien eerst een doktersverklaring vragen dat de persoon in kwestie inderdaad vruchtbaar is? Na het zien van de dokterverklaring raak je vervolgens seksueel opgewonden. Dit scenario is niet alleen niet-plausibel met wat we weten, het zou in de praktijk ook volstrekt niet werken. De mensheid was dan al lang uitgestorven geweest.

Het probleem is dat je als man de sekse van een persoon snel en redelijk valide moet vaststellen. Voor dat doel is het afgaan op het uiterlijk snel en in de praktijk voldoende valide en in feite ook de enige bruikbare mogelijkheid.

De natuur zit kennelijk zo in elkaar dat we geactiveerd worden door dat wat we zien en dat filosofische vragen naar de biologische sekse (overigens een nogal vaag begrip bij nadere bestudering) daarbij als niet relevant gelden. Mensen kunnen dit wel merkwaardig of kwalijk vinden, maar het is wel hoe God de schepping in elkaar geflanst heeft. Uit de vorige opmerking blijkt echter wel dat hij op dit punt weinig keus had.

Op basis van het voorgaande is het mogelijk de begrippen heteroseksualiteit, biseksualiteit en homoseksualiteit opnieuw en scherper te definiëren. In hoeverre dat zinvol is, is overigens de vraag omdat het strikt genomen geen wetenschappelijk gedefinieerde begrippen zijn, maar maatschappelijk gehanteerde begrippen. Ik beperk me in eerste instantie even tot mannen.

- Een man is heteroseksueel wanneer hij seksueel opgewonden raakt van plaatjes waarop ogenschijnlijk vrouwen zijn weergegeven.
- Een man is homoseksueel wanneer hij opgewonden raakt van plaatjes waarop ogenschijnlijk mannen zijn weergegeven.
- Een man is biseksueel wanneer hij opgewonden raakt en van plaatjes met ogenschijnlijk vrouwen en van plaatjes met ogenschijnlijk mannen.
De basis voor deze indeling is dus de inhoud van de plaatjes waar men seksueel opgewonden van raakt.

Ik heb het hier gemakshalve over 'plaatjes' omdat mensen sterk visueel zijn ingesteld. In beginsel kunnen daar natuurlijk ook andere prikkels in voorkomen. Denk aan een zwoele stem, een bepaalde geur of zelfs een bepaald idee. Het begrip 'plaatje' moet dus ruim genomen worden. De essentie van bovenstaande is dus dat heteroseksuelen geactiveerd worden door sleutelprikkels die sterk het idee 'vrouw' oproepen, terwijl homoseksuelen geactiveerd worden door sleutelprikkels die sterk het idee 'man' oproepen.

Er is overigens geen dwingende reden om te veronderstellen dat de indeling in hetero-, bi- en homoseksualiteit uitputtend zou zijn. Om te beginnen is er de mogelijkheid dat iemand noch van mannen, noch van vrouwen seksueel opgewonden raakt, maar bij voorbeeld wel van een snelle auto. Of van een dameslaars, etc. Of van een s/m-situatie. Mogelijkheden te over dus. Dat mensen op dit punt zo flexibel zijn, lijkt samen te hangen met hun grote leervermogen. Zie daarover hierna.


2. betekenisverschuiving

Uit het gegeven dat ongeveer de helft van de mannen zich eerst niet realiseerde met een transgender van doen te hebben, maar vervolgens na seksuele bevrediging terugkomt en over de homofobie heenstapt, laat zien dat er een leereffect optreedt. Het gedrag is seksueel bekrachtigd en wordt daarna herhaald. Ook bij de verklaring van travestie liet ik in eerdere notities op deze blog zien dat leereffecten hier plausibel zijn.

De sleutelprikkel waarop gereageerd wordt met seksuele opwinding is dus kennelijk bij mensen niet star, maar conditioneerbaar. Dit maakt ook eenvoudig begrijpelijk waarom bij mensen de sleutelprikkels zo sterk kunnen verschillen. Een evolutionaire verklaring daarvoor lijkt moeilijk te geven. Een leermechanisme verklaart dat echter min of meer automatisch omdat de sleutelprikkels voorafgaand aan seks uiteraard vaak van elkaar zullen verschillen.

Dat een leermechanisme hier grote voordelen biedt, valt eenvoudig in te zien. Wanneer de natuur ons had toegerust met een vaste sleutelstimulus--seksuele opwinding koppeling zoals bij de stekelbaars, zouden we pas seksueel actief kunnen worden nadat we de sleutelstimulus hadden waargenomen. Maar stel b.v. dat die op dat moment door kleding of door het gezichtspunt nog niet zichtbaar is. Een mechanisme waarbij die seksuele activiteit dan net iets eerder ontstaat, is evolutionair gezien dan natuurlijk zeer voordelig.

Door de seksuele bevrediging gaan de voorafgaande prikkels de seksuele opwinding** gemakkelijker, sneller en sterker oproepen. De man wordt geconditioneerd op transgenders of op prostituees of op een andere aan de seks voorafgaande prikkel: bijvoorbeeld zijn eigen vrouw of een plaat uit een seksblad met een blote dame, etc.

Dit verklaart mogelijk ook waarom de tevredenheid over de seksuele relatie bij mannen vooral lijkt af te hangen van de frequentie en niet van het uiterlijk e.d. Afgaande op de grote rol die het uiterlijk/het plaatje speelt bij de seksuele opwinding zou je geneigd zijn te denken dat mooie, sexy vrouwen die zich uitdagend kleden tevredener mannen op seksueel gebied zouden hebben. Bij onderzoek zie je echter meestal dat alle mannen ongeveer even tevreden zijn over de seks mits de frequentie gelijk is. De frequentie van het seksueel contact is wel sterk gecorreleerd met de gerapporteerde satisfactie. Voor die tevredenheid is dus kennelijk de frequentie belangrijker dan het plaatje.

Het proces lijkt dus zo in elkaar te zitten dat de man de meest optimale sleutelprikkel zoekt. Hij kiest de 'vrouw' uit die er in zijn ogen het aantrekkelijkst en meest opwindend uitziet. De man kiest daarbij uit het beschikbare 'aanbod' van dat moment. Vervolgens worden er in doorsnee 2 seksuele technieken toegepast. In totaal duurt het hele intermezzo ongeveer een 15 minuten, vermeldt het onderzoeksverslag van Vennix. Aan het einde daarvan moet er seksuele satisfactie zijn opgetreden, afgaande op de opmerkingen van de prostituees en mannen.

Het gevolg van die seksuele satisfactie is dat het 'plaatje' van de transgender de volgende keer nog gemakkelijker en sneller seksuele opwinding oproept. Seksuele opwinding is een automatische response. Normaal kun je niet zelf die seksuele opwinding volledig beheersen. Je bent afhankelijk van prikkels. De betekenis van de waargenomen sleutelprikkel verschuift dus iets in de richting van meer seksuele opwinding of je wilt of niet. Tegelijkertijd kunnen neutrale elementen in de situatie aan de seksuele opwinding gekoppeld worden en daardoor ook seksuele betekenis krijgen (klassieke conditionering).

Zonder precieze data is het moeilijk om met zekerheid aan te geven hoe dit leerproces in détail verloopt. Maar dat er een leerproces optreedt en betekenisverschuiving plaatsvindt, lijkt wel duidelijk.

Een voorbeeld waar ik aan moest denken, was mijn reacties op cafetaria's toen ik een tijdlang met een vriend een fietstocht maakte. In eerste instantie bestonden cafetaria's voor mij eigenlijk niet. Het riep weinig op. Mijn vriend was echter een enthousiast cafetariabezoeker, die het moeilijk vond bij zo'n gelegenheid door te fietsen. Om niet ongezellig te doen, gebruikte ik dan ook iets. Na een tijd zo samen opgetrokken te hebben, kwam ik terug in mijn studiestad en merkte ik hier dat ik bij iedere cafetaria die ik zag een sterk hongergevoel ontwikkelde en een sterke aandrang kreeg om even binnen te wippen en iets lekkers te bestellen. Na een aantal moeilijke weken van onthouding verdween het effect weer geleidelijk.

Dit leerproces verklaart mogelijk waarom sommige mannen typische hoerenlopers zijn. Maar het verklaart ook waarom mannen het soms tientallen jaren met hun vrouw kunnen doen, terwijl die er in de ogen van de hoerenloper misschien maar vrij alledaags uitziet. Dit leerproces verklaart ook waarom de kleding van travestieten vaak wat afwijkt van normale dameskleding: door de optredende conditionering heeft hun verklede uiterlijk voor hen een specifieke betekenis. En verder verklaart dit leerproces ook die ene respondent die nu vooral op transgenders valt.

Een voordeel voor de transgender-prostituees is dat na de seksuele bevrediging het contact verbroken wordt. Dit maakt de kans dat het plaatje geleidelijk minder effectief wordt in het oproepen van seksuele opwinding veel kleiner. Voor de eigen vrouw van een man is de situatie lastiger in dit opzicht: zij en dus haar plaatje is ook aanwezig op andere momenten als er van seksuele bevrediging geen sprake is.

Bij het leerproces dat bij de prostitutie optreedt voor de man zijn dus in totaal 5 punten van belang:
1. de sleutelprikkel moet bij de betreffende man effectief zijn om voldoende seksuele opwinding op te roepen;
2. hierna ontvouwt zich een scenario van onderhandelen en aanvullende seksuele handelingen/technieken om te zorgen voor voldoende en verdergaande prikkeling;
3. het optreden van seksuele satisfactie (klaarkomen);
4. het scenario mag 15, hooguit 20 minuten duren;
5. na de seksuele satisfactie verdwijnt de sleutelprikkel.
Door punt 4 en 5 is de sleutelprikkel maar kort aanwezig, waardoor de seksuele betekenis in stand blijft en zelfs sterker wordt.

Strikt genomen is de sleutelprikkel alleen normaal niet voldoende. De prostituee gebruikt een aantal technieken die de man verder prikkelen. Bij masturberen kan de sleutelprikkel bijvoorbeeld een foto uit Playboy zijn, de aanvullende handelingen worden door de man zelf verricht, vervolgens wordt na het klaarkomen de Playboy weggelegd zodat deze effectief blijft. Wat de man zich vermoedelijk niet realiseert, is dat daardoor de betekenis van de Playboy-plaat subtiel verschuift, waardoor het bijvoorbeeld voor zijn vrouw moeilijker wordt als sleutelprikkel te fungeren.

Een bekend probleem doet zich voor bij Amerikaanse mannen die veel naar porno kijken en daardoor de interesse in hun eigen vrouw kwijtraken. Porno is vermoedelijk een sterkere sleutelprikkel dan hun eigen vrouw die ze toch al jaren zien. Normaal kijken mannen vermoedelijk alleen porno als ze zichzelf seksueel willen opwinden. Na het masturberen stopt normaal het porno kijken. De porno blijft op deze manier effectief. Door het optredende leereffect raakt de man steeds meer geconditioneerd op porno. Dat wil zeggen dat porno hem steeds sneller en gemakkelijker opwindt. Door de optredende betekenisverschuiving voldoet zijn eigen vrouw steeds minder aan de eisen van die sleutelprikkel waardoor de situatie chronisch kan worden. Op langere termijn leidt dit gemakkelijk tot onoplosbare relatieproblemen.

Doordat de seksuele satisfactie (het klaarkomen) gekoppeld wordt aan de sleutelstimulus, krijgt dit 'plaatje' voor de man een extra betekenis. Dit leereffect berust op klassieke conditionering en treedt automatisch op. Normaal realiseer je je dit leereffect niet omdat het automatisch en geleidelijk werkt. Het effect van die betekenisverschuivingen is dat sleutelprikkels bij mensen tenslotte sterk kunnen verschillen.

Wat roepen de twee onderstaande plaatjes (van Tom Cruise en Britney Spears) precies bij je op aan seksuele gevoelens? De seksuele betekenis die deze plaatjes voor jou hebben, is vermoedelijk voor een belangrijk deel het gevolg van eerdere (seksuele) ervaringen met 'plaatjes' die hier wat op leken.








------------------------------
* Nico Tinbergen wordt gezien als één van de grondleggers van de ethologie (gedragsleer van dieren) en kreeg in 1973 de Nobelprijs voor fysiologie.
** Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen seksuele opwinding (die de man zelf niet echt onder controle heeft) en de seksuele satisfactie (het klaarkomen).