Feministische verwarring: Heleen Mees

Volkrant Magazine van 7/04/2007 heeft voor nummer 364 Heleen Mees op de cover. De tekst onder haar gezicht luidt: "Powerfeminist Heleen Mees. 'Nederlandse vrouwen missen ambitie.'" Heleen is geen onknappe vrouw, maar ze oogt als covergirl nogal onopgemaakt. Maar goed, van een feministe mag je dat misschien verwachten.

Op blz. 10 volgt dan het cover-artikel: een interview van Karolien Knols met Heleen onder de kop: 'Ik heb het gevoel van de jaren zeventig helemaal te pakken.'

Twee foto's van Danielle van Ark begeleiden het interview. In eerste instantie let je er niet zo op. Maar op de eerste zit Heleen nogal schaapachtig voorovergeboven met haar armen bungelend naar beneden op haar aanrecht. Op de tweede zit ze met haar blik naar beneden en een blote voet op het hoekje van de bank. Beide foto's contrasteren wat plagerig met het idee van Heleen als power-woman.

Wat ik positief vind aan het interview is dat Heleen een duidelijk doel stelt voor (vrouwen)emancipatie. Meestal blijft voor mij wat vaag wat die feministes nu precies willen, maar Heleen is duidelijk. Emancipatie betekent in haar ogen juist dat de rollen tussen mannen en vrouwen uitwisselbaar zijn. Dat het feit dat je als jongen of als meisje geboren wordt, geen voorspeller meer is van de maatschappelijke positie die je later bekleedt.

Ik vind dat een mooi standpunt, maar helemaal helder is het niet. Heleen vindt dat de rollen van mannen en vrouwen uitwisselbaar moeten zijn. Een man moet kunnen doen, wat een vrouw doet. Een vrouw moet kunnen doen, wat een man doet.

Vervolgens koppelt ze daar onmiddellijk de maatschappelijke positie aan. Maar sociologen denken bij maatschappelijke positie aan status. En de status van de man straalt af op de vrouw. Als je man minister-president is, geniet hij een hoge status, maar omdat jij de vrouw van hem bent, geniet jij ook een hoge status. Dat is natuurlijk niet wat Heleen bedoelt. Zij bedoelt dat je als vrouw ook minister-president moet kunnen worden.

Een volgend probleem bij die uitwisselbaarheid van rollen, is de biologie die niet echt meewerkt. Mannen scoren ondanks herhaalde pogingen nog steeds uitermate slecht in het baren van kinderen en zijn vaak ook maar moeilijk te motiveren tot het verzorgen van het gebaarde broed, terwijl vrouwen uitermate slecht scoren bij het verwekken van het broed.

Door die gerichtheid van vrouwen op het veilig en goed grootbrengen van het broed, zijn vrouwen minder carrièregericht. Mannen zijn door die gerichtheid op het verwekken sterk gericht op status (carrière dus) en op vrouwen/seks. Je mag dat helemaal verkeerd vinden, maar het is ondertussen wel min of meer hoe God of de Evolutie de schepping in elkaar geflanst hebben. En in de statistieken zie je dat uiteindelijk terug: in iedere cultuur zijn er verhoudingsgewijs maar weinig vrouwen die doordringen tot de topfuncties.

Mees vindt dat een slechte zaak. Op de vraag 'Waarom is het zo belangrijk dat vrouwen aan de top komen?' antwoordt ze: 'Omdat we alleen daar kunnen meebeslissen en kunnen laten zien dat we niet de tweede sekse zijn. Overal worden vrouwen achtergesteld. Als je dat wilt veranderen, moet je meedraaien aan de top. Maar het is ook belangrijk vanuit economisch standpunt: het ministerie van Financieën heeft onlangs berekend dat de Nederlandse samenleving door het glazen plafond, en door de grote hoeveelheid vrouwen die in deeltijd werkt, jaarlijks 8 tot 9 miljard euro aan economische groei misloopt. Niet alleen gaat de productiviteit aan de top omhoog als er meer vrouwen werken, alle onderliggende lagen van de arbeidsmarkt profiteren ook. Want een betere doorstroming van vrouwen naar hogere functies vergroot de werkgelegenheid aan de onderkant van de arbeidsmarkt.'

Mees noemt al die vrouwen die in deeltijd werken en daar tevreden mee zijn: deeltijd-feministes. Op 24 april verschijnt bij Nieuw Amsterdam een bundel van haar columns die ze afgelopen jaar schreef voor NRC Handelsblad: Weg met het deeltijdfeminisme (128 blz., euro 9,95). Over die vrouwen die met hun deeltijdbaantje tevreden zijn, is ze vrij streng: 'Hoogopgeleide vrouwen die geen volwaardige carrière nastreven, verkwisten niet alleen hun eigen kapitaal -- en doen zo zichzelf en de samenleving tekort -- ze verkwanselen ook de positie van andere vrouwen, inclusief die van hun dochters en hun dochters' dochters.'

Ik vind die argumentatie nogal zwak. Een individuele vrouw heeft niets te maken met de productiviteit van de Nederlandse samenleving in zijn totaliteit. Een individuele vrouw heeft te maken met haar eigen doelstellingen en prioriteiten. Bovendien is het argument nog niet eens juist bovendien. Nederland verliest in economisch opzicht gigantische bedragen doordat er onvoldoende kinderen worden geboren en doordat de kinderen die wel worden geboren, veel te vroeg naar de crèche gaan. Bij het grootbrengen van een kind gaat het om een gigantische investering. Economen zijn echter dusdanig beperkte lieden dat ze gemakshalve die investering buiten hun statistieken houden. Ik heb dat vroeger wel eens gekwantificeerd en het bedrag dat ouders dan in een volwassen en goed opgeleid kind hebben geïnvesteerd aan tijd, geld, zorg etc. is dan al snel een 400.000,-- euro per kind. Daar kun je dus een leuk huis van kopen en ondertussen nog een leuk autootje voor op de weg houden ook.

Maar goed, ik kan me voorstellen dat je iedere vrouw (en iedere man) zelf die keuze laat maken. Heleen weet het heel zeker. Al die deeltijdfeministes zitten helemaal fout! Waarom zou Heleen zelf niet helemaal fout zitten?

Laten we het wat meer biologisch bekijken. De rol van de vrouw is kinderen te krijgen en die groot te brengen. Zonder kinderen is het verhaaltje daarna uit. Afgelopen! Om kinderen te krijgen, heb je een man nodig. Eerst om ze te verwekken (dat is meestal niet het probleem) daarna om je te helpen bij het groot brengen. Dat laatste is soms wel een probleem.

Het probleem waar je als vrouw dus voor staat, is die man van jouw keuze (in een land als Nederland is dat een uitgemaakte zaak: de vrouw kiest en bepaalt) aan jou te binden. Die man moet bij je blijven, hij moet hand- en spandiensten verrichten en moet een groot deel van zijn inkomsten afstaan zodat de kinderen optimaal verzorgd kunnen worden.

Om dat allemaal te realiseren, is het prima als een vrouw dezelfde rechten heeft als een man. Een vrouw in een ondergeschikte positie, zoals in Arabische landen, heeft maatschappelijk een zwakkere positie en kan daardoor minder goed haar broed beschermen.

De normale route die vrouwen volgen om dit allemaal te bewerkstelligen, is: sex. Door de seksuele koppeling heeft ze macht over haar man. Om die reden zijn vrouwen en culturen sterk tegen overspel. Als de man het met een andere vrouw doet, is zijn eigen vrouw haar macht en invloed kwijt.

Wel, uit de statistieken weten we genoegzaam dat Nederlandse vrouwen vandaag de dag veel problemen hebben om hun mannen blijvend te binden. Dat bindingsprobleem is dus vandaag de dag helemaal niet zo simpel meer, als dat het misschien ooit was.

Maar om nu te gaan stellen, dat een vrouw vooral maatschappelijk carrière moet maken, is het probleem miskennen. Natuurlijk is het prima als een vrouw carrière maakt. Maar primair is een vrouw een biologisch wezen. Of ze dat nu leuk vindt of niet. (Hetzelfde geldt natuurlijk ook voor mannen.)

Als vrouw (maar ook als man natuurlijk) zul je duidelijk je eigen prioriteiten moeten stellen. De zaken die in een mensenbestaan dan belangrijk zijn, zijn:
1. een relatie
2. kinderen (of niet)
3. een baan.
Freud vatte dat ooit samen als 'arbeiten und lieben.' Een baan is niet het doel van je bestaan, het is een middel om jezelf en je kinderen te voeden en te bekostigen.

Hoe staat het met Heleen zelf op dit punt? Ze is iets van 38. Ze heeft geen relatie. Ze heeft geen kinderen, maar wel een mooie baan. Op deze manier bekeken, heeft Heleen dus de verkeerde prioriteiten gesteld en ze is bepaald niet de enige.

Hoe is die feministische verwarring mogelijk? Hoe kan het dat zo veel vrouwen warm lopen voor een mooie carrière en ondertussen veel belangrijkere zaken als een relatie en kinderen voor zich uit schuiven?

Naar het precieze antwoord op die vraag kan ik slechts gissen. Maar het is mogelijk dat vrouwen zich vooral gespiegeld hebben aan mannen. Mannen maken zich overwegend niet op, Heleen verschijnt ook onopgemaakt op de cover. Mannen vinden een carrière vaak het belangrijkste dat er is; Heleen vindt dat ook.

Voor een man ligt de zaak inderdaad minder duidelijk. Mannen redeneren impliciet vaak dat als de carrière maar goed loopt, de vrouw wel vanzelf komt. Vaak is dat ook zo, maar niet altijd. Uiteindelijk zijn ook voor een man de relatie en de kinderen belangrijker dan de carrière, heb ik altijd gedacht.