Tien tips voor het omgaan met straatgeweld

In Amsterdam werd op 26 mei van dit jaar 'een homoseksuele man' in elkaar geslagen door twee Canadese militairen, aldus NRC Handelsblad (3/10/2007, p. 2, 'Ik wist niet eens dat het homo's waren'). 'Gisteren stonden de militairen voor de rechter,' meldt het kranten-artikel. Niets spreekt meer tot de verbeelding dan zo maar op straat in elkaar geslagen te worden. Wanneer je in je eigen land niet eens meer veilig over straat kunt gaan...

Als je het bericht beter leest, zie je dat er eerst contact is gelegd, vervolgens is er een woordenwisseling geweest, daarna is er geduwd en tenslotte is er geslagen. Vervolgens is het slachtoffer vrijwel zeker achterover met zijn hoofd op de tegels geklapt. De kans is dus groot dat die valpartij de meeste schade heeft aangebracht. Bij vechten op straat is dit een van de grote risico's die de deelnemers vaak niet voorzien. Een vuistslag kan hard aankomen, maar van bijna 2 meter hoog met je achterhoofd op de tegels slaan, kan gemakkelijk fataal zijn of blijvend hersenletsel tot gevolg hebben. Waarom de vechtpartij precies plaatsvond, is niet precies duidelijk. Het slachtoffer en zijn vrienden zeggen omdat hij homo was. De dader met zijn compagnon zeggen dat ze niet eens wisten dat het een homo was. De officier vermoedt het, maar kan het niet bewijzen.

De homo's en lesbo's in Amsterdam voelen zich bedreigd en dat dateert al van ruim 2 jaar geleden. Bezorgde lesbische dames drukten me toen naar aanleiding van soortgelijke voorvallen op het hart toch vooral voorzichtig te zijn en uit te kijken voor 'groepjes Marokkaanse jongeren'. In reactie op dit soort voorvallen worden er nu cursussen gegeven waarin homo's leren zichzelf te verdedigen, aldus dezelfde krant (p. 2, Doorlopen, en desnoods een knietje geven.) Gedurende de 6 uur durende cursus leren de deelnemers aanvallende duw- en traptechnieken. De beste plekken om de tegenstander te raken zijn het hoofd en het kruis. Deelnemer Jan zegt: "Ik wil niet een weerloos slachtoffer zijn."

Ook t's hebben soms met geweld te maken. Ik zal dat niet ontkennen en ik heb voor dat feit zelf ook wel aandacht gevraagd. Nog maar kortgeleden kreeg een t in Den Haag ook een stoot. Ook hij viel achterover. In tegenstelling tot het bovenstaande slachtoffer overleefde hij het niet. Maar de reactie om dan maar naar een vechtcursus van 6 uur te gaan, waarin je leert om te proberen met een trap het hoofd van de tegenstander te raken, vind ik zielig, onverstandig en dom.

Allereerst bereik je met een enkele cursus van 6 uur niet veel, als je een betere conditie wilt en coördinatie. Vervolgens geeft het een vals gevoel van veiligheid. Als iemand onverwachts een stoot geeft of een mes trekt, ben je met die trap al te laat. Een volgend probleem is dat je je aandacht verkeerd richt. Het gaat er niet om de tegenstander kapot te trappen. Het gaat erom het vege lijf te redden en de ander niet te verwonden. Travestie moet leuk zijn en blijven. Op het moment dat je als een soort Rambo een spoor van kapotgeslagen mensen achter je laat, zit je volgens mij op de verkeerde golflengte. Wat kun je dan wel doen?

1. Om te beginnen moet je straatgeweld niet overdrijven en in de juiste verhoudingen zien. Anders maak je jezelf onnodig bang en schiet je door. Straatgeweld levert qua cijfers maar weinig slachtoffers en slechts een doodenkele keer gaat er iets zwaar mis. Andere vormen van discriminatie komen veel vaker voor, terwijl ze vaak grote gevolgen hebben voor de betrokken t. Die andere vormen van discriminatie hebben daardoor uiteindelijk veel meer impact.

Uit onderzoek weten we dat de meeste discriminatie plaatsvindt in de thuis-situatie en in de werk-situatie. Dit treedt veel op en de gevolgen zijn vaak groot. Daarna komt discriminatie door vrienden, kennissen en familie. Dit treedt al minder vaak op terwijl ook de gevolgen voor de betrokken t beperkter zijn. Je kunt immers nieuwe vrienden zoeken, een nieuwe kennissenkring opbouwen. Pas op de allerlaatste plaats komt discriminatie op straat. Dat komt relatief weinig voor en de gevolgen zijn meestal beperkt. Dat is ook wel logisch. De mensen op straat hebben niet echt een relatie met je. Wat jij doet, moet jij weten. Zij hebben hun eigen zorgen en problemen en zitten normaal niet te wachten op een extra probleem met iemand waar ze niets mee hebben. Wanneer zich wel problemen voordoen, is dat meestal beperkt. Een opmerking maken. Schelden. Een enkele keer een dreigende houding aannemen om te intimideren. Vrijwel nooit lichamelijk geweld. Gezien in het kader van de totale discriminatie stelt het straatgeweld weinig voor. De overige discriminatie is veel ingrijpender en ernstiger en komt ontzettend veel vaker voor. Je baan kwijt raken. Je vrouw kwijt raken. Je kinderen kwijt raken. In verhouding tot de gevolgen neemt het straatgeweld dus een veel minder belangrijke plaats in dan mensen geneigd zijn te denken. Dit komt vooral doordat een klein aantal gevallen met een fatale afloop erg tot de verbeelding spreekt en veel media-aandacht krijgt.

2. Vermijd plekken en routes met aangeschoten mensen. Vermijd ook stille plekken en routes. Voor straatgeweld moet je op straat zijn. In Nederland hebben we naar schatting ongeveer 5 procent van de volwassen mannelijke bevolking die aan travestie doet. (Die vijf procent is niet alleen gebaseerd op het laatste onderzoek, maar was ook al een schatting die uit eerdere onderzoeken rolde.) Veruit het overgrote deel van die 5 procent travestieten zie je niet. Travestieten laten zich overwegend liever niet in travestie zien uit angst voor negatieve sociale consequenties. Een angst die gezien mijn opmerkingen over discriminatie in de vorige alinea begrijpelijk is.

Als travestieten wel in travestie naar buiten gaan, is dat in eerste instantie meestal in de nacht en heimelijk. Dat valt uiteraard dubbel op zodra ze gezien worden, maar het leidt doorgaans niet tot lichamelijk geweld. Het kan wel gemakkelijk leiden tot geruchten in de omgeving die snel een eigen leven kunnen gaan leiden. Voor de betrokken t zijn die geruchten in de praktijk bijna altijd gevaarlijker en vernietigender dan het meegemaakte straatgeweld.

De kleine groep travestieten die openlijk naar buiten gaat, doet dat meestal qua kleding zo onopvallend mogelijk gekleed en in volledige travestie of probeert dat tenminste. 'Een goede travestiet zie je niet', was ooit de titel van een boek. Verder mijden travestieten die openlijk naar buiten gaan toch vaak de straat, de drukte en de gevaarlijke plekken.

In feite is er maar een kleine groep travestieten die het leuk vindt en het lef heeft om openlijk en nadrukkelijk naar buiten te treden en daar ook plezier aan beleeft. Een groot deel van deze groep laat zich vooral zien tijdens het uitgaan in bepaalde gelegenheden waar travestie geaccepteerd wordt en vertrouwd is. Slecht een miniem deel van alle Nederlandse travestieten laat zich openlijk op straat zien. Daardoor speelt voor de meeste travestieten het risico van straatgeweld niet. Voor transen ligt de zaak mogelijk gecompliceerder. Maar in ieder geval zijn er vaak mogelijkheden om te fietsen, een auto te gebruiken of een taxi te nemen als de route mogelijk onveilig is. Vrouwen in Nederland doen overigens, in beginsel precies hetzelfde. Ze kijken, zeker zodra het donker is, welke route ze moeten nemen en of dat vermoedelijk veilig kan.

Gevaarlijke situaties kunnen ook gemakkelijk ontstaan op onbekend terrein. De t moet hier zijn weg zoeken en kent de plaatselijke situatie niet waardoor ook de risico's moeilijker goed zijn in te schatten.

3. Kies je uiterlijk met zorg. Het is je primaire verdedigingslinie. Je uiterlijk kan juist agressie oproepen of tegengaan. Dat is geen vrijbrief aan jongeren om er bij een afwijkend uiterlijk maar op los te rammen, maar het is wel zo. Als je je echt goed verkleedt als vrouw en je zet een leuke vrouw neer, ligt je flitsende uiterlijk als een beschermende mantel om je heen. Zelfs wanneer een aangeschoten groep (Nederlandse) jongeren 's nachts lallend en schreeuwend op je af komt en ziet dat je in feite man bent, heeft dat meestal weinig te betekenen. Aan het stereotype uiterlijk koppelen zij de betekenis van hoge status, wat wel uitnodigt tot imponeren, maar agressie tegengaat. (Dit hoeft echter niet automatisch op te gaan voor jongeren uit andere culturen, omdat de positie en status van de vrouw daar heel anders is.) Het nadeel van dat stereotype uiterlijk is dat het mannen aantrekt die hinderlijk kunnen zijn.

Andere t's kiezen voor een onopvallende vrouw. Ook dat gaat meestal prima. Verder belet niets je om met het oog op de veiligheid volledig als man over straat te gaan.

De Haagse t was niet gekleed als vrouw en dat maakt merkwaardig genoeg de situatie gevaarlijker. De agressie komt bijna altijd van (jonge) mannen en die zijn vooral agressief tegenover iets dat zij zien als man en als minder in status. Iemand die afwijkt van hun idee van hoe een man er uit moet zien, is voor hun automatisch 'minder' dan zij. De Amsterdamse homo was gekleed als een normale man en was niet duidelijk als homo herkenbaar. Dat maakte de ontmoeting vermoedelijk alleen maar gevaarlijker. Hij werd nu immers gezien als man, als groepslid dat zich overeenkomstig de groepsnormen behoorde te gedragen.

4. Wees altijd voorzichtig en alert. Op het moment dat je als man in vrouwenkleding (b.v. als man-in-rok) de straat op gaat, weet je dat je een bepaald risico neemt. Dit geldt nog sterker op het moment dat je als man in (iets) afwijkende kleding gekleed gaat. (In volledige travestie is het risico vermoedelijk veel kleiner, zeker als het overtuigend is.) Meestal gaat het goed, maar je kunt altijd net die ene gek tegenkomen die... Als je dat risico niet wilt nemen, ga dan niet als man in vrouwenkleding de straat op, maar trek de gordijnen dicht en blijf lekker thuis. Het lijkt een beetje op berg beklimmen. Meestal gaat het goed en soms gaat het mis. In ieder geval is het belangrijk om je te realiseren, dat wat je doet in beginsel levensgevaarlijk kan zijn. (Openlijk straatgeweld is wel een factor die bijdraagt aan het vroegtijdig overlijden van t's, maar vermoedelijk lang niet de belangrijkste.) Als je dit goed voor ogen houdt, is een logisch gevolg dat je voortdurend alert blijft op je omgeving. De gevaarlijkste situaties ontstaan op momenten dat je zit te suffen. Je bent er niet op verdacht en dan opeens...

5. Je houding en wat je uitstraalt, is op straat een belangrijke factor. Een goed model kan zelfs als ze iets lelijks draagt, toch de ruimte om haar heen vullen door de manier waarop ze loopt en door wat ze uitstraalt. Ook voor t's die 'optreden' in het publiek is dat een belangrijk punt. In ieder geval moet je kracht en rust uitstralen. Op het moment dat je zwakte, angst en onrust uitstraalt, vraag je om problemen. Mensen lijken in dit verband op honden. Als de kat blijft zitten, heeft de hond weinig animo. Als de kat gaat rennen gaat hij er graag achteraan. Houding kun je thuis oefenen. Dat helpt niet perfect, maar wel iets. Sporten als turnen, ballet, fitness helpen goed voor houding, motoriek en zelfvertrouwen.

6. Een factor die het risico belangrijk verhoogt, is lopen met zijn tweeën of lopen in een groep. Dit is tegengesteld aan wat mensen meestal denken: in een groep voelen ze zich veiliger. Het probleem is dat de aandacht niet meer op de omgeving is gericht, maar op de ander als gesprekspartner. Verder kunnen confrontaties veel eerder uit de hand lopen doordat de ander anders kan reageren dan jij. De onderlinge acties moeten dus op elkaar afgestemd worden en op het moment dat het echt spannend wordt, ontbreekt daarvoor soms de tijd of kan men verkeerd begrepen worden. Een ander probleem is dat mensen in een groep een vals gevoel van zekerheid krijgen. Zij zijn met meer mensen. Je krijgt daardoor veel eerder dat een confrontatie uit de hand loopt. In Amsterdam was de betrokken homo inderdaad met een kennis.

Een confrontatie die misschien uit de hand had kunnen lopen, had ik in Amsterdam bij de Arena. Ik liep als man-in-mini samen met een vriendin en we waren in feite wat verdwaald. Precies op dat moment kwamen we een 20-tal wat uitgelaten allochtone jongeren tegen op het voet-/fietspad. Mogelijkheden om de groep te ontwijken, waren er niet meer. Als ik alleen was geweest, was er wat mij betreft geen probleem geweest en was ik dwars door de groep heen gelopen. Maar mijn vriendin voelde zich onzeker en wist ook niet precies wat mijn bedoeling was. Gelukkig ging alles goed, maar naderhand realiseerde ik me dat ik nooit goed had nagedacht over de problemen die de aanwezigheid van iemand anders met zich mee bracht.

7. Reageer niet op schelden. Op straat zal ik nooit reageren op schelden of iets dergelijks. In mijn opvatting maakt degene die scheldt vooral zichzelf belachelijk door luidkeels kenbaar te maken dat hij moeite met iets heeft. Ik gedraag me als de koningin die nooit zelf reageert op negatieve opmerkingen. (Overigens vallen de negatieve opmerkingen meestal wel mee.) Maar ik weet dat sommige t's zichzelf op dit punt slecht in de hand hebben.

8. Drink niet. Een simpele voorzorgsmaatregel die ik altijd neem, is: niet drinken, althans geen alcohol. Wat je doet is riskant. Als er problemen komen, is het prettig als jij tenminste 100% helder bent en perfecte reflexen en coördinatie hebt. Bij een confrontatie moet in ieder geval één partij helder en nuchter zijn.

9. Zorg voor een goede conditie. Het is handig als je probleemloos een paar kilometer kunt hollen in een behoorlijk tempo. Het is ook fijn als je een bepaalde lenigheid en lichaamscoördinatie hebt. Dus iets van een regelmatige danstraining kan helpen. Dit is onder andere van belang in verband met stevig op je benen staan. Bij straatgeweld is de kans dat je een duw krijgt of een stoot en vervolgens naar achteren valt, erg groot.

10. Draag goed schoeisel. Dat zijn schoenen, laarzen of pumps waarop je zonder problemen een aantal kilometers kunt lopen (zelf hou ik 10 km aan maar iets minder mag natuurlijk ook), waarop je kunt hollen en waarop je goed kunt dansen. Als je niet stevig staat, als je niet kunt rennen en als je geen afstanden kunt lopen ben je in je mobiliteit onnodig beperkt en daardoor kwetsbaar. Ook voel je je daardoor minder zeker. Zo droeg de t die in Den Haag die fatale stoot kreeg: plateau-zolen. Misschien apart, maar ook iets waarop je niet meer goed kunt lopen, hollen en dansen. In feite dus erg riskant schoeisel.

Sommige mensen vertrouwen sterk op hun mobiele telefoon. Volgens mij hou je jezelf voor de gek. Prima om na de klappen de ambulance te laten komen, maar veel te traag om echt hulp te bieden. Wel heeft een gesprek via de gsm dat de andere partij ziet, soms een effect van: o ja, we zijn niet alleen op deze wereld.

Als t ben je in beginsel de uitdager, de storende factor. Jij moet weten wat je doet en je moet nagedacht hebben over je opties en je strategie. Zo heb ik wel van mensen gehoord die terug gingen schelden. Als je zulke dingen doet, ben je een gevaar voor jezelf en je omgeving. Blijf dan liever thuis. Ook het dragen van wapens, het trappen naar hoofden en dergelijke behoren geen optie te zijn. Als je toch graag iets van een wapen wilt, neem dan een paraplu mee, eventueel een opvouwbare. Het voordeel daarvan is dat het zichtbaar is en dat het visueel werkt als stok. Verder is het redelijk effectief om de ander even op afstand te houden.

Kortom: realiseer je dat wat je doet in beginsel gevaarlijk kan zijn en stel je daarop in. Wees alert en voorzichtig, maar draaf niet door. Neem alle simpele voorzorgsmaatregelen die ik hierboven schets, maar laat je niet afschrikken. Een beetje spanning maakt het leven zo veel interessanter. En vergeet niet: ook in bed met de dekens over je hoofd kunnen de meest afschuwelijke dingen gebeuren.


----------------
Nawoord

Nadat ik deze notitie geschreven had, sprak ik een Amsterdamse t die in een steeg in het centrum overvallen was. Zij meldde met voldoening een van haar belagers een gebroken kaak te hebben bezorgd. Ze was duidelijk vechtlustiger gestemd dan ik hierboven: ze liet niet met zich sollen.

Toch denk ik dat mijn 'analyse' hierboven in grote lijnen juist is. Het heeft geen zin om door te schieten. Die 10 simpele maatregelen, die ik hierboven noem, kunnen in de praktijk al veel problemen voorkomen. Is dat uiteindelijk niet voor iedereen beter?

Ik herinner me nog een ervaring uit mijn begintijd met volledige en publieke travestie. Doordat ik op dat moment nog maar weinig ervaring had, was ik op alles voorbereid. In de Herestraat vroeg ik 's avonds laat iets aan een jongen en een meisje. Ze waren heel behulpzaam en aardig, maar opeens haalde de jongen uit. Ik deinsde geschrokken achteruit. Het bleek dat hij absoluut geen kwaad in de zin had. Hij vond me er mooi uitzien en wilde me even aanraken. Persoonlijk zou ik dat nooit doen (kijken mag, aanzitten niet), maar de ervaring heeft me geleerd dat het bij veel mensen een sterke impuls is. Iets dat ze mooi vinden, willen ze even aanraken. Stel je nu voor dat ik op die volstrekt onverwachte beweging gereageerd had met een trap. Vreselijk toch. Die doorgeschoten vechtlust, die in feite het resultaat is van overdreven angst, leidt op die manier alleen maar tot meer straatgeweld.

Een punt waar de Amsterdamse t en ik het wel over eens waren, was dat je als t nooit het geweld mag zoeken, maar dat je er ook nooit bang voor mag zijn. Als je dat wel bent, kun je de straat beter mijden.