Werken aan je uiterlijk: Moet je echt overkomen als vrouw?

Een factor die voor de veiligheid van een t op straat veel uitmaakt, is het uiterlijk. Ik maakte daar in de vorige notitie al opmerkingen over en probeer er hier dieper op in te gaan. Op het moment dat je er goed uitziet, merk je dat je uiterlijk als een soort beschermende mantel om je heen ligt. Op de momenten dat je er niet goed uitziet, merk je dat ook aan de reacties. Welk uiterlijk is het gevaarlijkst, roept de meeste agressie op bij jonge mannen? (Het zijn bijna altijd groepen jonge mannen die op straat problemen geven.) En omgekeerd: Hoe moet je er uitzien om weinig of geen problemen te ondervinden? Dit soort vragen is, voorzover ik weet, tot nu toe niet precies uitgezocht. Wel heeft iedereen er ideeën over.

T's hebben het in dit verband meestal over 'passabel zijn'. Lukt het je om als 'vrouw' over te komen? Op het moment dat dat lukt, kun je zonder problemen over straat gaan en je onder het publiek begeven, is het idee. Op travestie.org vond ik in het forum Algemeen een discussie met als titel passabiliteit gestart door Frederique op 23 mei 2007 (link). De discussie is tot dit moment (15/11/2007) 54.934 keer bekeken. Zelfs voor travestie.org is dat een exceptioneel getal. Voor de meeste 'draadjes' ligt dit getal meestal ver onder de 10.000. Dit laat dus wel zien, hoe zeer het onderwerp onder t's leeft.

Frederique legt in zijn uitleg van passabiliteit een duidelijke link met angst. "Als ik mensen tegenkom die uitgaan van het doel van 100% passabel, dan hoor en zie ik heel vaak angst. Met name angst om niet geaccepteerd te worden. Deze angst herken ik zelf ook: ik ben er zelf mee omgegaan door mijzelf meer te accepteren. De angst voor gebrek aan acceptatie ging toen heel sterk weg."

In de 'klassieke' opvatting, zoals veel t's die aanhingen, moet je als man-in-travestie volledig verkleed zijn. Vroeger (toen travestie nog verboden was) was het zo, dat op het moment dat je als man herkend werd, je gevaar liep. Tenminste dat was het idee. Of dat echt zo was, weet ik niet. In ieder geval waren er in die tijd gevallen van t's die door de politie gearresteerd en gemolesteerd werden, zodra ze als man herkend waren. De kunst was dus je zo te vermommen, dat je niet als man herkend werd. Als man alleen een rok of een jurk aantrekken was vragen om problemen. Je moest passabel zijn, volledig voor vrouw kunnen doorgaan. In de opvatting van veel t's is dat passabel zijn nog steeds het hoogste doel. Op het moment dat je volledig als vrouw overkomt, is dat doel bereikt en loop je als t op straat niet meer gevaar dan ieder andere willekeurige vrouw.

De koppeling tussen volledige travestie en angst die Frederique opmerkt, heeft dus ook een historische basis. Vroeger moest het wel. Maar angst is natuurlijk een slecht uitgangspunt om je volledig te verkleden als vrouw. Ik zal hierna laten zien dat het niet alleen een verkeerd uitgangspunt is, maar dat het ook helemaal niet nodig is en vermoedelijk ook snel helemaal verkeerd kan uitwerken.

In theorie zou je denken dat er twee mogelijkheden zijn. Of de t gaat als man over straat. Dan is er dus geen probleem, want hij is man. In werkelijkheid wordt hij dan soms toch gezien of herkend als een verkeerd soort man en loopt hij daardoor risico. Of de t gaat als vrouw over straat. Dan wordt hij als vrouw gezien en is er dus ook geen probleem. In werkelijkheid ligt ook dan de kwestie een stuk lastiger. Bijna geen enkele t die zich als vrouw verkleedt, komt voortdurend over als vrouw.

Frederique hierover: "Allereerst: 100% passabel worden lukt niet veel mensen. Zelfs Mila geeft aan dat ze soms gespot wordt. Geloof me: ik heb Mila gezien, toen ik haar zag bedacht ik me dat ze rustig 20x langs me heen had kunnen lopen - en dan nog had ik niet geweten dat Mila ooit man geweest was. Mila is daarin een uitzondering, want bij de meeste MTF's zie je het bij een paar keer langslopen echt wel: qua gezicht, qua houding/manier van lopen en vooral qua stem heb je veel "weggevertjes", zeker voor mensen die wel eens vaker met TS'en gepraat hebben."

Bepaald niet iedere t komt dus voortdurend als vrouw over. Mila is in dit voorbeeld een gunstige uitzondering, maar ook bij haar zijn er soms mensen die het zien of die het weten. De Amsterdamse t die ik eerder beschreef, was een voorbeeld waar het nogal duidelijk zichtbaar was. Dat was niet het enige. Ook de kleding was in haar geval nogal merkwaardig en viel wat uit de toon. In zo'n geval wordt de t dus snel gezien als man en verder is zij, ook als vrouw, afwijkend en vreemd gekleed. Zij wordt dus door het publiek gezien als man, als vreemd en als niet dreigend. Daarmee wordt zij eerder het mikpunt van schelden, plagen en geweld voor groepjes jonge mannen. Ik keur dat natuurlijk af, maar constateer het wel.


Moet je echt overkomen als vrouw?

Afgaande op mijn eigen ervaringen op dit gebied, is dit misschien helemaal niet nodig. Ik denk dat t's zich vaak het verkeerde doel stellen. Ze proberen krampachtig over te komen als vrouw. Ze geloven dat dat het hoogst bereikbare doel is. In werkelijkheid kijkt het publiek heel anders. De doorsnee man en vrouw in de straat is helemaal niet geïnteresseerd in de vraag of een t nu wel of niet een echte vrouw is. Het zal hun worst wezen. Ze hebben wel wat anders aan hun hoofd.

Toen ik vanavond van mijn werk naar huis liep, zag ik een beeldschoon meisje. Knap, jong, verzorgd, goed gekleed. Het soort vrouw waar mannen van dromen en waar vrouwen door aangetrokken worden. Maar was het wel een echte vrouw? Ik moet eerlijk bekennen dat die gedachte geen seconde in mijn hoofd is opgekomen. Pas nu, in het kader van dit stukje, formuleer ik die vraag.

Toch heb ik ook nog maar kort geleden een andere beeldschone vrouw ontmoet. In alle opzichten net zo mooi, net zo goed gekleed, net zo verzorgd en bovendien nog charmant, aardig en wellevend. In haar geval weet ik echter toevallig door de situatie en doordat ze dit zelf vertelde: ''Ze is 100% man."

Juist na zo'n recente ervaring, zou je dus verwachten dat ik wat kritisch zou staan tegenover dat beeldschone meisje. Toch was ik dat niet. Waarom zou ik? Ik moest verder. Het leven gaat door. Misschien was het toch een man. So what?

Laat ik wat systematischer proberen te beschrijven, waarom ik denk dat het helemaal niet nodig is om over te komen als vrouw. In het kader van de vorige notitie over het omgaan met straatgeweld heb ik namelijk geprobeerd alle ervaringen die ik op dit punt gehad heb, op een rijtje te zetten. Toen ik dat deed, werd het me geleidelijk duidelijk dat er in onze voorstelling iets niet klopt.

Mijn eerste grote ervaring met publieke travestie was in militaire dienst. Als dienstplichtig soldaat heb ik toen een aantal dagen door Nederland getreind, ogenschijnlijk in travestie en op kosten van het Ministerie van Defensie. Op dat moment vond ik het zelf behoorlijk spannend en realiseerde me daardoor helemaal niet dat er iets niet klopte met de 'klassieke' opvatting. Pas bij het schrijven van de notitie over straatgeweld, realiseerde ik me de discrepantie.

In die tijd was het dragen van vrouwenkleding door mannen nog wettelijk verboden. Wilde ik dus niet de kans lopen voortijdig in een cel te belanden, dan moest ik me beperken tot mannenkleding. (Ik ging er vanuit dat een hotpants eigenlijk een korte broek was en dat dit wettelijk gezien niet zou gelden als dameskleding.) Verder had ik weinig of geen ervaring met volledige travestie. Het resultaat was aan één kant lang niet overtuigend. Ik kwam niet echt over als vrouw. Mensen twijfelden misschien even, maar niet lang. Tegelijkertijd ondervond ik weinig of geen problemen en werd vaak wel met aandacht en voorrang behandeld. Aan de ene kant bevatte mijn uiterlijk een aantal stereotype elementen (lang blond haar, hotpants, lang en slank, hoge laarzen) die in die tijd vaak met jonge vrouwen werden geassocieerd. Ik riep dus een associatie op met iets vrouwelijks, aan de andere kant was het duidelijk dat ik man was. Volgens de 'klassieke' opvatting een levensgevaarlijke combinatie. In werkelijkheid heb ik in die 4 dagen dat ik door Nederland toerde, veel leuke contacten gehad en nooit een daadwerkelijk vervelend. Kennelijk stapte men dus (toen al) gemakkelijk heen over het gegeven dat ik vrij duidelijk man was.

Een tweede ervaring die hier op aansluit, dateert van de laatste tijd. Als man-in-mini heb ik tot nu toe opmerkelijk weinig vervelende reacties gehad van mannen. Merkwaardig genoeg wel een paar leuke. (Vrouwen vinden het vaker leuk. Ze hebben er niet de problemen mee, die vooral jonge mannen wel hebben.) Hoe kan het dat deze outfit tot nu toe weinig problemen oplevert bij mannen? Eerlijk gezegd, weet ik dat niet precies. Ik denk zelf dat veel mannen een kort, strak rokje met een paar lange benen eronder leuk vinden om naar te kijken. Vervolgens blijken die benen van een man te zijn. Het eerste is leuk, het tweede is vreemd. Maar waarom zou je je druk maken over het tweede, als je aandacht uitgaat naar het eerste? Ook een paar reacties van mannen, die ik gehoord heb, wijzen daarop. Men vindt het leuk en vindt vervolgens het gegeven dat het om een man gaat, niet meer relevant.

Mijn indruk in dit verband is ook dat stoere mannen in rok heel anders worden gezien. Die worden weer eerder gezien als man waar een steekje aan los is. Ze zijn duidelijk man, maar behoren niet tot de juiste, eigen groep. Daarmee lopen ze meer kans op agressie. Iets soortgelijks schijnt in de oorlog ook voor Schotse Hooglanders met hun kilts gegolden te hebben. Ze werden moeilijker als medesoldaat geaccepteerd.

Dit sluit ook aan bij mijn ervaringen met volledige travestie. Op het moment dat je er als vrouw goed uitziet, is vaak nog wel duidelijk dat je eigenlijk man bent, maar vindt de toeschouwer dat als het ware niet meer relevant. Het is een soort toneelspel, waar hij (of zij) graag in wil geloven. Ook wanneer je nadrukkelijk zegt dat je 100% man bent en ook wanneer bij wat beter kijken dat best te zien valt, blijven vooral sommige mannen (maar soms ook een enkele vrouw) toch hardnekkig een vrouw in je zien.

Het is dus kennelijk belangrijk om voldoende dicht aan te sluiten op een stereotype. Kennelijk kijkt men normaal niet analytisch (klopt alles wel precies), maar kijkt men globaal naar de overeenkomst met een bepaald stereotype dat men in zijn hoofd heeft. Wanneer je uiterlijk voldoende op dat stereotype lijkt, word je geclassificeerd als vrouw, zelfs wanneer je dat niet wilt.

Dit zou ook aansluiten bij de sleutel-prikkel theorie van Tinbergen zoals hij die demonstreerde voor stekelbaarsjes. Op het moment dat een stimulus in voldoende mate bepaalde eigenschappen heeft, gaat het werken als sleutel-prikkel en wordt een bepaalde response opgewekt. Nu zijn mensen natuurlijk geen stekelbaarsjes, maar aan de andere kant: waarom zou de natuur van dit basismechanisme afstappen zo lang het goed werkt? (Eerder in deze notities heb ik al aangegegeven dat een belangrijk verschil tussen mensen en de stekelbaarsjes van Tinbergen, is dat mensen leerbeesten zijn. De sleutelprikkel kan daardoor snel en gemakkelijk verschuiven. Iets waar stekelbaarsjes geen last van hebben, maar ook de voordelen van missen.)

Een outfit die in mijn ervaring niet echt goed bleek te werken, was als vrouw verkleed in mannenpak. Kennelijk leek ik met die outfit meer op een man en minder op een vrouw. Ik werd daardoor dus een afwijkende man; iets dat bij groepjes jonge mannen wat moeilijk ligt en dat was aan de reacties ook wel te merken.

Een outfit die daarentegen weer verbluffend goed werkte, was een klein, strak, zwart en vrij bloot dansjurkje bij het uitgaan. Kennelijk levert dat zo'n sterke associatie met iets vrouwelijks op, dat veel mensen het moeilijk vonden om te geloven dat ik toch echt 100% man was.

Een outfit die ook erg goed werkte, was een zwart badpak op het strand. Ik had me hiervoor nogal wat moeite getroost, die voor mijn idee ergens wat teleurstellend uitwerkte. Niemand zag kennelijk nog de man in mij. Als ze het wel zagen, liet men dat in ieder geval niet merken.

Outfits waarbij ik primair als man overkom, maar waarbij iets van de kleding in vrouwelijke richting is aangepast, liggen in mijn ervaring veel moeilijker. Een voorbeeld is het dragen van een zwarte holbroek tijdens een lange-afstandswandeling, die oppervlakkig gezien oogt als een zwarte legging. In deze situatie ging ik er vanuit dat ik niet in travestie was en daarom niets te vrezen had. In werkelijkheid, afgaande op de reacties, zagen drie jonge mannen in mij een man van het verkeerde soort en had de situatie gemakkelijk uit de hand kunnen lopen.

Een ander voorbeeld is het dragen van dameslaarsjes terwijl je verder volledig als man gekleed bent. Dit levert regelmatig niet echt positieve reacties op en in een zeldzaam geval zelfs een man die verwoed op mijn laarsjes begon te trappen. Je wijkt op een punt belangrijk af van het mannelijke stereotype.

Iets soortgelijks heb ik ook wel van andere t's gehoord. Als ze niet in travestie waren, maar ze waren ook niet honderd procent als man gekleed, kwamen er soms moeilijke reacties. De meeste problemen komen dus mogelijk als je net niet helemaal een normale man bent in de optiek van de ander. Dus als je gezien wordt als: 'afwijkende man'. Men ziet je wel als man, maar niet als lid van hun groep. En dus ben je een indringer.

Outfits waarmee ik voor mijn idee zelf niet echt ervaring mee heb, is zo maar een jurk aantrekken in de hoop als vrouw over te komen. Een kennis van me vertelde dat ooit samen met een vriend wel gedaan te hebben na zich eerst met een paar borrels moed te hebben ingedronken. Het resultaat was dat ze een travestietenbar in Thailand werden uitgegooid. Kennelijk werkt dat dus niet goed.

De eerste keer dat ik in volledige travestie naar een disco ging, was daar ook een andere jongen in jurk. Hij had eigenlijk echt alleen maar een jurk aangetrokken. Niet als man, maar om als vrouw over te komen. In ieder geval zag hij er niet uit en kwam hij ook niet echt als vrouw over. Ik werd die avond omringd door mannen en concludeerde daaruit dat mijn uiterlijk, waar ik vooraf de nodige twijfels over had gehad, kennelijk wel iets had. Maar hij zat stil en alleen in een hoekje aan de bar. Ik ging naar hem toe en maakte een praatje. Hij vond dat hij in een jurk moest kunnen uitgaan. Mensen moesten dat maar accepteren, vond hij. Wel, men accepteerde het, maar hij maakte zich er duidelijk niet erg populair mee. Aan het einde van de avond moest hij nog een lange busreis naar huis maken en daarna nog een stuk lopen. Iets dat me in die outfit niet ongevaarlijk leek.

Afgaande op dit soort ervaringen vind ik het streven om als vrouw proberen over te komen niet verstandig. Veel belangrijker is of je er leuk uitziet. Op het moment dat je er leuk uitziet, doet het er eigenlijk niet meer toe wat je precies bent. Het leuke uiterlijk nodigt uit om je op een bepaalde manier te zien. Ik denk dus dat veel t's hun inspanningen verkeerd richten. Ze zijn druk met iets dat ze zelf heel belangrijk en opwindend vinden en dat de rest van de wereld koud laat. Maar waar de rest van de wereld onmiskenbaar wel op reageert en ook heel sterk op reageert, is dat uiterlijk. Want een leuk uiterlijk opent deuren, levert leuke contacten en vinden we allemaal leuk. Maar een man die denkt zich verkleed te hebben als echte vrouw en er ondertussen niet uitziet, komt uiteindelijk en als vrouw en als man niet positief over.

Ik denk dat t's bereid zouden moeten zijn te doen wat echte vrouwen overwegend ook doen. Niet voortdurend bezig zijn met zichzelf of met de vraag of ze wel overkomen als vrouw, maar erg veel tijd, geld en moeite besteden om er leuk, verzorgd, goed-gekleed en bijzonder uit te zien. En wanneer men dan ziet dat je eigenlijk een biologische man bent, vind ik dat alleen maar een compliment. Wat is er anders voor bijzonders aan? Maar voor veel t's ligt de zaak niet zo simpel, vrees ik.