Mijn man Betty: 1. Drie soorten travestie?

Bijgewerkt 16/05/08 -- 1.00 uur.

Veel boeken over travestie en transseksualiteit zijn geschreven door travestieten. Het beeld dat zij schetsen is het beeld van travestie en transseksualiteit zoals zij dat zien. Hoe de partner het ziet, is vaak veel minder duidelijk. Veel partners horen het pas veel later en vinden het niet leuk om het zachtjes te zeggen. Die partners hoor je meestal niet en ze schrijven doorgaans ook geen boeken.

Helen Boyd (pseudoniem) is anders. Helen is zelfbewust, zelfstandig en legt contact met een knappe acteur. Die knappe man blijkt een tijdje later travestiet te zijn. Eerst denkt ze dat het niet zo´n punt is. Dat het moet kunnen. Na een tijdje wordt het wat ongemakkelijk. Over haar ervaringen samen met de resultaten van een vragenlijst aangevuld met de informatie die ze kreeg via de door haar opgerichte online support groep voor partners schreef ze: My Husband Betty. Love, Sex, and Life with a Crossdresser.

Haar boek begint als volgt. Een sexy, jonge vrouw opent de klerenkast. Haar man is niet thuis. Ze trekt één van zijn overhemden aan. Haar huid contrasteert met het wit van het overhemd. Haar lange haar valt over de boord. Ze gaat voor de manshoge spiegel staan op het witte tapijt. Ze bewondert zichzelf en glimlacht.

Zo'n scene zien wij niet als seksueel afwijkend. Het is sexy. Het zou het begin van een spot kunnen zijn. Vervang nu eens de vrouw door een man en het overhemd door een jurk. We zouden denken dat de man homo was of pervers. Het zou nooit het begin van een spot kunnen zijn. Het idee dat de man sexy zou zijn, zou belachelijk zijn. Kortom, een vrouw in mannenkleren is geen taboe. Een man in vrouwenkleren is wel taboe, schrijft Boyd.

Natuurlijk heeft Boyd daar gelijk in. Linda de Mol die in mannenpak het songfestival presenteert, zien we niet als travestiet en niet als fout. Een man in een jurk zien we onmiddellijk als travestiet en als fout. Dat taboe is de basis van travestie. Zonder dat taboe zou er geen travestie bestaan. Toch is haar beschrijving van die scene niet helemaal typerend voor de doorsnee travestiet, zo die al bestaat.

Een vrouw die een overhemd aantrekt van haar man, blijft nog steeds vrouw. Ze doet geen pogingen zichzelf te vermommen. Ze gooit juist haar lange, vrouwelijke haar naar achteren. Vermoedelijk kunnen we haar lange benen zien. Het open overhemd gunt ons een blik op haar borsten. Volledig vrouw dus. Dat mannenoverhemd geeft wel een bepaald accent aan het geheel, maar we gaan haar daardoor niet als man zien. Het neemt haar vrouwelijkheid niet weg.

De meeste travestieten die een jurk of iets dergelijks aantrekken, doen dat meestal juist op zo'n manier dat hun mannelijkheid gecamoufleerd wordt. Ze werken hun baard weg, ze gebruiken kunstmatige borsten, pruiken, etc. Het doel is dus juist over te komen als lid van de andere sekse. De scene die Boyd schetst is dus niet echt typerend voor de doorsnee travestiet.

Om de scene echt vergelijkbaar te houden, zou een aantrekkelijke man een jurk of (mini)rok moeten aantrekken zonder zich verder te vermommen. In dat geval blijft de man duidelijk herkenbaar als man terwijl die 'foute' kleding wel een bepaald effect oproept. 'Man-in-rok' is de term die we daarvoor tegenwoordig gebruiken.

Er is nog een derde mogelijkheid voor de scene die Helen Boyd beschrijft. Een goeie, mannelijke showgirl kan de scene namelijk ook spelen. Je ziet dan of denkt dan een leuke vrouw te zien. Die leuke vrouw kan probleemloos een mannenoverhemd aantrekken en haar lange haar naar achteren gooien. Maar als je dan de moeite neemt, nog eens wat preciezer te kijken, zeg je mogelijk: 'Verrek, het zal toch niet waar zijn...' Het verschil met die echte vrouw is alleen dat die showgirl vaak (veel) meer moeite moet doen om als vrouw over te komen, terwijl die echte vrouw (min of meer) zo onder de douche vandaan kan stappen.

Je ziet aan zo'n simpel voorbeeld hoe ingewikkeld de zaken kunnen worden. Ik zet de mogelijkheden even op een rijtje:
1. de man speelt de scene als vrouw op zo'n manier dat je het als toeschouwer niet of pas bij nader inzien door hebt;
2. de man speelt de scene zo als de doorsnee (beginnende) travestiet het zou doen: hij maakt zich op, hij probeert vrouw te zijn, maar je herkent toch nog onmiddellijk de man in de vrouwenkleren;
3. de man speelt de scene terwijl hij op die jurk of rok na duidelijk man blijft.

Bij 1 hebben we als toeschouwers normaal geen problemen. We zien een vrouw en op het moment dat we ons realiseren dat het een man is, willen we daar eigenlijk niet meer in geloven.
Bij 2 krijgen we het typische travestie-effect. De man komt als vrouw komisch over. Het is duidelijk dat er iets fundamenteels niet klopt. Je krijgt als toeschouwer vaak een soort emotionele onderbuik-ervaring.
Bij 3 ontstaat een soort rolwisseling. De man blijft man, maar de kleding die we normaal associëren met een vrouw, levert een 'fout' accent.

Alle 3 mogelijkheden leveren in de praktijk voor de betrokken mannen tenslotte vermoedelijk sociale problemen (discriminatie) op of de kans daarop. In geval 1 is de kans groot dat (sommige) mensen de man niet meer willen/kunnen zien als echte man. Hij is vaak te overtuigend, te veel vrouw. Bij 2 ontstaat door het ambigue uiterlijk een vervreemdend effect waardoor nieuwe contacten bemoeilijkt worden. Bij 3 is de man als man afwijkend gekleed geweest, waardoor hij niet langer als normale hetero/man gezien zal worden in ieder geval door andere mannen.

Moeten we al deze drie mogelijkheden zien als vormen van travestie of vormt alleen de tweede optie een voorbeeld van typische travestie? Dit hangt ervan af, hoe je 'travestie' precies wilt definiëren. Wanneer we travestie definiëren in termen van sociaal afwijkende kleding/uiterlijk, dus als man in vrouwenkleren dan zijn voorlopig alle 3 mogelijkheden vormen van travestie.

Alle drie opties leveren ook het risico van (indirecte) discriminatie op. Verder veronderstellen de drie mogelijkheden niet automatisch iets over de motieven van de betrokken mannen. Die doen in beginsel niet ter zake. Op deze manier hanteren we dus een objectieve definitie van travestie en hoeven we geen beroep te doen op vage zaken als wel of niet seksueel gemotiveerd zijn. Iets dat in de praktijk moeilijk objectief aan te tonen is en dat gemakkelijk ontkend kan worden.

Het bijzondere van deze 3 vormen van 'travestie', is dat we volledig vanuit het effect op de toeschouwer redeneren en dat deze 3 vormen alle mogelijkheden lijken te vormen. De man komt over als vrouw, als ambigu (travestiet) of als man (in rok).

Voor het gemak doe ik hierna even alsof er ook 3 soorten travestieten zijn. In werkelijkheid kan een man beginnen als klassieke travestiet, zich ontwikkelen tot showgirl en zich tenslotte beperken tot man-in-rok. Dat een man op een bepaalde manier overkomt in travestie betekent nu eenmaal niet dat die man altijd op die manier zal overkomen.

Showgirls hebben een soort natuurlijke aanleg om als vrouw over te komen. Aan de ene kant zijn ze zeldzaam, aan de andere kant vallen ze vaak niet op omdat ze worden aangezien voor vrouw. Het worden verondersteld feminiene mannen te zijn. Zonder die natuurlijke aanleg lukt het voor een man meestal niet om overtuigend als vrouw over te komen. Veel showgirls zijn of hebben zich ontwikkeld tot homoseksueel of tot biseksueel, naar wordt beweerd. Er zijn echter soms ook hetero-seksuele showgirls (eigen waarneming). Door hun vrouwelijke uiterlijk trekken ze gemakkelijk mannen aan. Showgirls zijn soms openlijk negatief over het zich (moeten) verkleden als vrouw dit in tegenstelling tot 'normale' travestieten. In sommige gevallen laten showgirls zich transformeren tot vrouw om minder last van seksediscriminatie te ondervinden. Showgirls zijn vaak sterk gericht op het geslaagd bij hun publiek overkomen.

Veel mannen die zich aangetrokken voelen tot vrouwenkleren, proberen zich naar eigen opvattingen zich zo overtuigend mogelijk te verkleden als vrouw en gebruiken daarbij zaken als make-up, pruik, borsten. Ondanks die hulpmiddelen lukt het volledig overkomen als vrouw vaak niet helemaal. Dit zou je kunnen omschrijven als de groep van de klassieke travestieten. Een belangrijk deel van deze groep is geheel of gedeeltelijk transseksueel of ontwikkelt zich daartoe , weten we uit het onderzoek van Vennix. Verder weten we uit dit onderzoek dat de motivatie van deze groep beschreven kan worden door 2 dimensies: seksuele opwinding en een factor ''prettig/anders/als vrouw". Deze vorm van travestie is dus normaal vaak gericht op de bevrediging van de eigen gevoelens.

Mannen in rok proberen vaak hun mannelijkheid te benadrukken en stoer over te komen. Zij zien zichzelf meestal niet als travestiet. Veel mannen in rok maken ook een nadrukkelijk onderscheid tussen mannenrokken en vrouwenrokken. (Een wat subtiel onderscheid omdat het in feite kunstmatig is.) In eerder onderzoek zoals dat van Vennix komen ze niet als aparte groep voor. Via forums op internet is me wel gebleken dat zeker ook in deze groep regelmatig meldingen te vinden zijn van ernstige discriminatie. Ook al zien deze mannen zichzelf als niet travestieten, de maatschappij denkt daar kennelijk soms anders over.

De redenen waarom deze mannen rokken dragen of willen dragen, zijn niet altijd even duidelijk. Redenen die ze zelf vaak aanvoeren, is dat rokken zo lekker dragen en ''Waarom zou een man geen rok mogen dragen?". Een deel van alle mannen in rok, ontkent nadrukkelijke iedere koppeling met travestie. Een ander deel van deze mannen heeft volgens eigen opgave wel een travestieverleden.

Het begrip 'man-in-rok' is vooral de laatste tijd sterk opgekomen. In eerdere tijden was het idee van een man in een rok vermoedelijk te extreem. Iemand was dan wel herkenbaar als man, maar verkeerd gekleed en stond daardoor bloot aan onmiddellijke vervolging. Het paste als het ware niet in de bestaande opvattingen hoe een man er uit moest zien.

Iets soortgelijks geldt vandaag de dag ook nog voor travestieten met een baard. Zeg nu zelf: dat is toch geen kijk? Toch bestaan ook die, ook al passen ze dan volstrekt niet in onze cultureel bepaalde opvattingen.



Nawoord*

Na het schrijven van bovenstaande heb ik nog een aantal mannen in rok gezien/meegemaakt. Op basis daarvan denk ik dat je ook in deze groep die tweedeling tussen 'show-girls' en klassieke travestieten terug ziet.

Sommige van die mannen in rok komen namelijk met ogenschijnlijk weinig moeite vrouwelijk over en zeggen/lijken meer gemotiveerd te zijn door hun publiek dan door hun gevoel. Andere mannen in rok komen echter heel stoer over en geven op vooral gemotiveerd te worden door het prettige gevoel dat het dragen van een rok geeft. Het fenomeen 'man in rok' (mir) zou dan in beide basisgroepen tegenwoordig voorkomen. Je hebt dan dus show-mirs en klassieke mirs.

In totaal hebben we dan dus 4 soorten travestie die het resultaat zijn van 2 aparte factoren: het onderscheid tussen show-girls en klassieke travestie en het onderscheid tussen volledige travestie (met pruik, make-up en borsten) en man in rok (alleen iets van dameskleding).

Dat de mannen in rok in beide groepen kennelijk opkomen, wijst erop dat het sociale taboe afneemt. Men vindt het niet langer nodig zich volledig te vermommen als vrouw.

* Toegevoegd 22/05/2008