Transgender-presentatie en transgender-geweld

Het probleem

Via de nieuwe zoekmachine van de Rijksuniversiteit Groningen, PurpleSearch (hier) ontdekte ik een artikel over transgender-presentatie en transgender-geweld. Dat is een hele mond vol, maar het gaat om het volgende.

Je bent biologisch gezien man, maar je voelt je vrouw. Daardoor probeer je jezelf ook aan andere mensen te presenteren als vrouw. Je leert op die manier een leuke man kennen, die jou ook aardig vindt en van het een komt het ander. Vervolgens komt die aardige man tot de ontdekking dat hij geen seks gehad heeft met een vrouw, maar met een biologische man. Sommige mannen zullen daar misschien hun schouders over ophalen, maar deze man niet. Deze man voelt zich 'verneukt'. Vervolgens wordt die man die eerst zo aardig deed, heel boos en gewelddadig. Zelfs zo gewelddadig dat de transgender het niet overleeft en later dood wordt teruggevonden.

Dit verhaal is niet alleen maar een verhaal, maar is wat de 17-jarige Gwen Araujo op 3 oktober 2002 in Newark, Californië overkwam (Wikipedia). Gwen had 3 jaar eerder tegenover haar moeder bekend dat ze zich meisje voelde 'gevangen in een jongenslichaam' en een sekse-operatie wilde. Een tijdje voor die rampzalige 3-de oktober had ze kennis gemaakt met een viertal mannen en met in ieder geval twee van hen seks gehad. De moordpartij vond plaats tijdens een feestje bij iemand thuis nadat men Gwen gedwongen haar schaamstreek te tonen op basis waarvan men constateerde dat Gwen in feite een biologische man was.


Niemand keurt natuurlijk die moord goed. Maar tegelijkertijd hebben ook veel mensen kritiek op Gwen omdat ze in deze situatie haar biologische sekse verzweeg en heeft men in zekere zin begrip voor de reactie van de 'verneukte' man(nen). Men ziet de transgender als een slecht iemand die de betrokken mannen misleidde.

Zelf zou ik die handelswijze van Gwen misschien niet 'kwalijk' of 'slecht' noemen, maar ik vind het wel onverstandig. En ik denk dat de afloop van het verhaal mijn gelijk illustreert.

Als M-V transgender met een vrouwelijk uiterlijk, bevind je je op straat en op publieke plaatsen altijd in een relatief gevaarlijke situatie. Je weet nooit zeker of je niet net die dag die ene idioot tegen het lijf loopt... Wanneer je dan vervolgens ook nog een relatie aan gaat met een groepje mannen, worden de risico's nog belangrijk groter. Een enkeling kun je misschien nog overzien, maar een groepje mannen is onvoorspelbaar. Maar Gwen laat het daarbij niet. Ze gaat ook nog een seksuele relatie aan met tenminste twee van die mannen. Ik denk dat als je je vrouw voelt en je er ook nogal overtuigend vrouwelijk uitziet, je ook moet proberen te gedragen als een normale vrouw. Dat betekent dat je terughoudend en voorzichtig bent met seksuele contacten. Maar goed, Gwen doet dat dus duidelijk niet.

Dat is nog niet alles. Gwen houdt zorgvuldig haar mond over haar biologische sekse. Ze voelt zich vrouw. Ze ziet er behoorlijk overtuigend uit als vrouw. Waarom zou ze haar mond houden over dat simpele feit? Dat lijkt misschien slim, maar is het niet. Juist in haar geval was er geen enkele reden om niet open te zijn over haar biologische sekse. Als ze gewoon gezegd had: "Luister eens, ik voel me vrouw. Ik zie er vrouwelijk uit, maar biologisch gezien ben ik man," was er vermoedelijk geen enkel probleem geweest. Die mannen hadden dan geweten waar ze aan begonnen en terug kunnen krabbelen, maar vermoedelijk had het hen weinig uitgemaakt.

Maar goed, Gwen was niet zo verstandig. Ook de mannen waren niet erg verstandig, want als je met iemand seks hebt, is dat je eigen beslissing en is het verstandig de andere partij eerst eens goed aan te kijken en wat beter te leren kennen.

Overigens is het geval van Gwen niet typerend is voor de grote massa travestieten en/of transseksuelen. De meeste M-V transgenders zijn seksueel gericht op vrouwen en gaan niet gemakkelijk uit als vrouw. Verder zijn ze als ze uitgaan normaal absoluut niet gericht op sekscontacten. Gwen lijkt typisch een voorbeeld van een 'homo-seksuele' trans. Een vrouwelijk overkomende, homoseksueel gerichte biologische man, die veel minder vaak voorkomen.


Het standpunt van Bettcher

Het bijzondere van het artikel dat ik tegenkwam, is dat het begrip vraagt voor de moeilijke situatie waar Gwen inzat. Het probleem waar Gwen meezat, geldt namelijk in het algemeen voor transvrouwen, maar in feite ook voor andere M-V transgenders.

Je voelt je vrouw. Je ondergaat een ingrijpende operatie. Je bent wettelijk vrouw. Je ziet er als vrouw overtuigend uit. Vervolgens leer je iemand kennen. En dan moet je zeggen: "Kijk uit, ik ben van origine een biologische man."

Die opmerking staat dus dwars op alles wat je probeert te zijn, wat je wilt zijn en wat je denkt te zijn.

Als transvrouw moet je dus of voortdurend overkomen als man (wat natuurlijk niet je bedoeling was), of je moet voortdurend overkomen als vrouw (wat vaak niet perfect lukt) of je moet zodra er een relatie dreigt te ontstaan, duidelijk maken dat je 'transvrouw' bent. Dus dat je van origine man bent.

Doe je dat niet, dan loop je kans als bedriegster, oplichtster gezien te worden. Maar de hele sekse-operatie was juist om als vrouw door het leven te kunnen gaan. En dit probleem verstoort het hele resultaat op een ingrijpende manier.

Aldus het begin van het artikel van Talia Mae Bettcher. Bettcher is zelf een (M-V) transvrouw en ('associate') hoogleraar filosofie. De titel van het artikel is: Evil Deceivers and Make-Believers: On Transphobic Violence and the Politics of Illusion. Het is verschenen in Hypatia 22.3 (2007). Voor de mensen die toegang hebben tot dit bestand, is het hier online op te halen.

Het artikel is nogal lijvig: 19 bladzijden A4 in de PDF-versie. Die 19 bladzijden bevatten een stevige literatuurlijst en een forse lijst noten. Maar zelfs na aftrek daarvan blijven er toch nog 15 bladzijden tekst over.

In die 15 bladzijden presenteert Bettcher verder geen nieuwe gegevens. Ze heeft geen onderzoek gedaan. Ze heeft verder geen nieuw feitenmateriaal of nieuwe informatie. Nee, ze presenteert eigenlijk alleen dit probleem en hoe zij dat ziet. Echt kort van stof is ze dus bepaald niet, maar dat zal wel bij het vakgebied horen.

Ondertussen legt ze wel koppelingen waarbij je vraagtekens kunt zetten. Zo luidt de laatste zin van de samenvatting: "The author shows how this system of gender presentation as genital representation is part of a larger sexist and racist systems of violence and oppression." Die koppeling maakt ze inderdaad in het artikel. Maar het is mij niet echt duidelijk geworden uit de tekst waarom die koppeling er zou zijn. Ze beweert het, het klinkt leuk, maar ze presenteert verder geen informatie om die koppeling echt aannemelijk te maken.

Het artikel is eigenlijk vooral een lange litanie over hoe moeilijk het is voor transvrouwen om niet als bedriegster/bedrieger gezien te worden. Haar uitgangspunt is daarbij wel de Amerikaanse cultuur. Mogelijk is die vaak nog moeilijker voor transen dan de Nederlandse. Aan de andere kant, zit ze wel in een deel van Amerika dat in dit opzicht als heel progressief bekend staat: Californië.

Ze schrijft: "Ik ben daarom pessimistisch over de mogelijkheden van gemakkelijke oplossingen om geweld tegen transgenders tegen te gaan," (p. 14). En: "... het ziet er naaruit dat transen nog gedurende een lange tijd als bedriegers/oplichters gezien zullen worden," (p. 14).

"Gegeven dat we systematisch gezien worden op manieren die in strijd zijn met onze eigen opvattingen, gegeven dat we gezien worden als fundamenteel illusionair -- of als bedriegers of als waardeloos -- hoe vinden we dan de morele integriteit en realiteit die van ons afgenomen zijn?" (p. 14)

Het probleem ontstaat volgens haar doordat sekse normaal toegekend wordt op basis van de geslachtsdelen. Door transgenders wordt de gender-presentatie echter los gekoppeld van de geslachtsdelen. In deze gemeenschappen krijgt de gender-presentatie dus een andere betekenis. Transgender gemeenschappen zouden op die manier omgevingen kunnen vormen waarin transgenders kunnen ontsnappen aan dat systeem van op geslachtorganen gebaseerde gender, schrijft ze.

"We kunnen ons in de eerste plaats afvragen waarom transen zich moeten verontschuldigen voor 'gender bedrog'. In een wereld die ons ziet als bedriegers of oplichters om mee te beginnen. Die onveranderlijk onze echtheid ontkent en die ons bestaan probeert te voorkomen."

Het filosofische Engels van Bettcher is soms moeilijk perfect te vertalen, dus wie in de gelegenheid is, raadplege de originele tekst.

Ze eindigt met een alinea waarin ze Gwen Araujo beschrijft als krachtig, moedig, prachtig. Haar laatste verzuchtig is: "What might it take to be real?" of "Wat is er nodig om echt te zijn (om als echt over te komen)?"


De oplossing

Het is niet mijn bedoeling de problemen van transseksuelen als onbetekenend voor te stellen. Ik heb genoeg gehoord, gelezen en meegemaakt om te weten dat de problemen van in ieder geval M-V transseksuelen heel overweldigend kunnen zijn, wat ze trouwens bij andere transgenders die naar buiten treden ook kunnen zijn. Ook in eerdere notities heb ik vaak genoeg aangegeven dat men deze problemen niet moet onderschatten.

Maar in dit geval ben ik het met de strekking van het betoog van Bettcher volledig oneens. De strekking van het betoog is dat de wereld voor transvrouwen verkeerd in elkaar zit. Eerst ondergaan ze een ingrijpende operatie en daarna kunnen ze nog zichzelf niet zijn. De wereld is als het ware niet eerlijk in dat opzicht.

Natuurlijk leven transgenders niet in een wereld die altijd even transgender-vriendelijk is. Maar dat kun je ook niet verwachten. En ook voor niet transgenders is de wereld vaak niet eerlijk en niet ideaal. Maar ondanks dat, moeten we er toch allemaal het beste van maken. En zeuren en klagen dat de wereld verkeerd in elkaar zit, is volgens mij dan niet de juiste keus. Beter is om te kijken, hoe je in die niet-ideale wereld zo goed mogelijk kunt overleven. Wat wil je? Wat kun je doen? Wat moet je doen?

De vraag van Bettcher op het einde van haar artikel -- Wat is er nodig om als echt over te komen? -- heeft volgens mij een simpel antwoord en Bettcher zou dat kunnen en moeten weten. Een transgender die in dit soort situaties niet als bedrieger wil overkomen, maar als echt, moet duidelijk zijn. Dus dat doen, wat Gwen Araujo naliet. Duidelijk zeggen, wat je bent. Dat lost het hele probleem effectief op. Je schept alleen veel problemen voor jezelf en voor anderen wanneer je om dit soort dingen heen draait.

Natuurlijk hoef je niet voortdurend te pas en te onpas te melden dat je transvrouw bent of transgender of travestiet, of dat je in feite een biologische man bent. Maar op momenten dat het duidelijk is dat de belangstelling van de ander een bepaalde richting uitgaat, is het gewoon beter om onmiddellijk duidelijkheid te verschaffen.

In tegenstelling tot Bettcher kan ik op dit punt wel wat ervaringsfeiten aandragen. Ik ben een groot aantal keren met een vrouwelijk overkomend uiterlijk uitgeweest naar verschillende gelegenheden en plaatsen en heb op die manier een groot aantal mensen ontmoet en gesproken. Zodra die contacten te persoonlijk dreigden te worden, heb ik vrijwel altijd nadrukkelijk gewaarschuwd: "Denk erom, ik ben 100% man."

In mijn ervaring werkte dat altijd positief uit. Mensen zijn opgelucht over die confronterende duidelijkheid. Vervolgens blijkt die mededeling eigenlijk voor iedereen er amper nog toe te doen. Het uiterlijk herneemt zijn magie.

Het enige probleem dat ik in dit verband wel ervaren heb, is dat die mededeling door mannen soms expliciet of impliciet wordt genegeerd. Ze reageren in de trant van: "Voor mij ben je een vrouw". Maar de verantwoordelijkheid ligt daarna als het ware bij de man. De transgender is duidelijk geweest en heeft geen blad voor de mond genomen.

Mijn ervaringen staan niet op zich. Andere M-V transgenders die soms en met enig succes als vrouw uitgaan, hebben soortgelijke ervaringen. Het uiterlijk en het gedrag zijn belangrijk, de biologische sekse in normale situaties niet.

Het merkwaardige nu, is dat Bettcher in haar eigen artikel ook absoluut niet geheimzinnig doet over haar biologische verleden. Ze stelt nadrukkelijk transvrouw te zijn. In het artikel vindt ze het dus geen probleem dit te vertellen, maar bij een kennismaking zou dit opeens wel een probleem zijn. Dat valt moeilijk met elkaar te rijmen.

Je kunt niet in een openbaar tijdschrift aangeven dat je transvrouw bent om dan vervolgens te hopen dat degene waarmee je kennismaakt daar nooit achter zal komen. Dat is niet realistisch, lijkt me.

Er is nog een ander aspect aan het probleem. Wanneer je als M-V transgender kennis maakt met een vrouw, vindt die vrouw het gegeven dat je in feite biologisch man bent, meestal helemaal geen probleem. Alleen in contacten met mannen ligt dat soms moeilijker. Dat geldt niet voor biseksuele mannen, die vinden het weer geen probleem. Homoseksuele mannen zijn misschien wel sociaal geïnteresseerd in een M-V transgender, maar nooit seksueel. Dus ook voor die categorie speelt het probleem niet. Het is alleen de relatief kleine groep verstokt heteroseksuele mannen waarbij het belangrijk is duidelijk te zijn over de biologische sekse en dan nog alleen maar in situaties waarin ze bepaalde gedachten koesteren. (De term "gedachten" is in dit verband misschien wat overdreven.)

Maar de meeste M-V transgenders vallen op vrouwen. Uiteindelijk doet het probleem zich dus alleen voor bij de kleine groep M-V transgenders die valt op mannen. Het probleem is dus helemaal niet zo algemeen als Bettcher suggereert en verder eenvoudig op te lossen.

Het enige bezwaar van die oplossing (in zo'n geval duidelijk zeggen dat je transvrouw bent of transgender of travestiet, etc.) is dat de betrokken transgender dat soms zelf niet als ideaal zal zien. Dat begrijp ik wel, maar je kunt in het leven niet altijd alles hebben. In dit geval lijkt de keuze me niet moeilijk. (1)


Gender en geslachtsorganen

Er is echter nog een ander punt in het betoog van Bettcher dat me niet juist lijkt en waar ze zich merkwaardig genoeg juist zelf schuldig aan maakt. Volgens Bettcher wordt in de normale wereld gender vooral gekoppeld aan de geslachtsorganen. Bij transgenders klopt die koppeling niet en vandaar alle mogelijke problemen.

Dit is inderdaad wat vrijwel iedereen denkt. We zouden het geslacht koppelen aan de geslachtsdelen. Een jongentje heeft immers een penis en een meisje ... In werkelijkheid is dit in het sociale verkeer echter normaal niet zo.

Wanneer je een leuke vrouw ziet lopen, vraag je niet of je even haar schaamstreek mag zien. Wanneer je een man ziet lopen, vraag je niet of hij even zijn broek wil laten zakken. In werkelijkheid baseren we ons dus niet op geslachtsdelen, maar volledig op het aangeklede uiterlijk.

Het gevolg hiervan is dat het (aangeklede) uiterlijk volledig bepalend is voor de inschatting van de sekse. Juist doordat dit zo is, is het voor transgenders zonder geslachtsoperatie, toch mogelijk over te komen als lid van de andere sekse, hoewel natuurlijk lang niet iedereen daar even bedreven in is of daar evenveel aanleg voor heeft.

Maar als Bettcher zelf gender loskoppelt van die geslachtsorganen, waarom heeft ze zich dan laten opereren? Uit het gegeven dat ze transvrouw is, volgt juist dat ze zelf die koppeling legt, waar ze anderen ten onrechte van beschuldigt. Er was anders immers geen enkele noodzaak geweest voor die ingrijpende operatie. Bettcher beschuldigt op dit punt anderen van iets dat ze zelf doet.

Op het moment dat je erin slaagt overtuigend over te komen als vrouw, zien mensen je als vrouw en vraagt niemand meer naar je biologische sekse. Alleen in de hoofden van sommige transgenders en genderartsen zijn die geslachtsdelen bepalend. Maar in werkelijkheid is dat normaal niet zo. Alleen wanneer je met iemand seks hebt, ligt dat mogelijk anders.

Ook hoe je je voelt, doet niet terzake. Het doet er niet toe, of je je vrouw voelt of niet. Dat gevoel kan de andere partij namelijk toch niet zien. Dat gevoel is volstrekt irrelevant om als vrouw over te komen.

In de praktijk zijn er maar twee dingen van belang: er goed uitzien en leuk gedrag vertonen. Voor dat laatste moet je denken aan zaken als jezelf durven zijn, levendig zijn, belangstelling tonen, eerlijk zijn, geen blad voor de mond nemen, zelfbewust zijn, etc.

Met het eerste -- er leuk uitzien -- hebben M-V transgenders vaak veel problemen, wat voor een deel begrijpelijk is door de lichamelijke handicap, maar voor een ander deel ook het gevolg is van een verkeerd gerichte motivatie. Men is onvoldoende gemotiveerd zijn uiterste best te doen, iets wat echte vrouwen vrijwel voortdurend doen.

Met het tweede hebben transgenders ook problemen doordat ze zich niet bevrijd hebben van het sociale taboe. Ze zijn groot gebracht met het idee dat wat ze doen (er als vrouw bij lopen of er vrouwelijk uitzien), alleen gedaan mag worden door vrouwen. Op basis van die geleerde sociale angst stellen ze vervolgens in feite vrouw te zijn. Maar als je die angst kunt laten vallen, wat is er dan op tegen om te zeggen wat je precies bent? Door die duidelijkheid schep je juist vertrouwen en kom je zelfverzekerder over.

Wat mij tegenstaat in het verhaal van Bettcher is dat het in feite een uiterst dogmatisch verhaal is. Zo en zo zit de wereld in elkaar en eigenlijk zit die wereld nog niet optimaal in elkaar voor transvrouwen. Maar voor het checken van al die beweringen en uitspraken, doet ze geen enkele moeite. Zo en zo is het en niet anders.

Maar benader het probleem nu eens van de andere kant, dus: empirisch. Kijk eens hoe mensen op een bepaald uiterlijk reageren. Kijk eens hoe mensen reageren op informatie die de sekse verduidelijkt. Dan krijg je een totaal ander verhaal.

Dan doet het er niet meer toe of je je vrouw voelt of niet. Dan doet het er meestal niet toe of je biologisch man bent of niet. Dan doet het er niet toe of je geslachtsdelen kloppen met de gender die je uitstraalt. Dan blijven er maar twee belangrijke punten over:
1. er leuk en goed uitzien;
2. open, eerlijk en leuk praten.

Gwen deed het eerste --afgaande op haar foto-- wel, maar het tweede niet. In haar geval was er geen enkele reden om onduidelijk te zijn over haar biologische sekse. Dat ze daar toch onduidelijk over deed, kwam vermoedelijk doordat ze zich toch wat onzeker voelde als biologische man met een vrouwelijk uiterlijk. In feite had de informatie in deze blog haar leven kunnen redden.


Gwen als heldin?

Het voorstellen van Gwen Araujo als een soort heldin, vind ik kwalijk. Wat er gebeurd is, is afschuwelijk. Laten we dan in ieder geval proberen te zorgen dat er op die manier niet nog meer onnodige slachtoffers vallen. Dat Gwen minder verstandig deed, kunnen we haar misschien niet aanrekenen, want mensen doen soms minder verstandig.

Maar dat een intelligent en ontwikkeld iemand als Bettcher dat gedrag meent te moeten promoten, met de kans dat sommige andere jeugdige t's dat gaan navolgen, is kortzichtig en dient geen enkel positief doel.


Conclusie

Transgenders willen graag op een fatsoenlijke manier behandeld worden door niet-transgenders. Dat is begrijpelijk en terecht. Omgekeerd moeten ook transgenders bereid zijn niet-transgenders open tegemoet te treden en fatsoenlijk te behandelen. Daar zou in mijn opvatting geen discussie over mogelijk moeten zijn.

Helaas is die discussie er wel. Veel meer transgenders willen niet verplicht worden tot het voortdurend waarschuwen van seksuele partners voor hun biologische sekse. Hier is bijvoorbeeld een helder geschreven stukje van een V-M transgender, Dylan Vade, die hetzelfde standpunt als Bettcher inneemt (hier). Zijn argument is: "Waarom zouden transgenders zichzelf voortdurend in détail moeten beschrijven, terwijl andere mensen dat niet hoeven?"

Dat klinkt plausibel. Maar met hetzelfde argument kun je ook rechtvaardigen dat een man tegen zijn aanstaande vrouw zijn mond houdt over zijn travestie-behoefte. Waarom zou je dat als travestiet moeten vertellen? Je bent gewoon die je bent. Die vrouw moet de kans daarop maar beter incalculeren.

Ja, maar je hebt in het leven ook met andere mensen te maken. En die andere mensen zijn uiteindelijk ook belangrijk voor jezelf. Door vooraf over zulke punten helder te zijn, kun je later veel problemen voorkomen. Leven en laten leven.

Het hele idee om zo nadrukkelijk uit te gaan van je eigen gelijk, zonder enige rekening te houden met de problemen van andere mensen, vind ik kwalijk. Problemen maken waar ze niet hoeven te zijn. Het komt op mij bijna fundamentalistisch over.

Tegelijkertijd laten deze artikelen zien dat de bestaande maatschappelijke opvattingen op dit punt in Californië niet langer door alle groepen automatisch vanzelfsprekend worden gevonden.






------------------------------
(1)Bettcher heeft het in haar artikel alleen over directe reacties op het uiterlijk en het gedrag van de transgender. Dus in feite over het probleem van directe discriminatie. Dat is inderdaad primair, zoals ik stel, een probleem van uiterlijk en openheid. Over het probleem van indirecte discriminatie, dat in de praktijk vaak veel groter en ernstiger is, maakt ze echter geen opmerkingen.