De Bush-fout: doordraven

Jean Lipman-Blumen, hoogleraar Publieke Politiek, noemt in de Huffington Post president Bush (hier) een 'toxic leader'. Een 'giftige leider' laat een spoor van ellende en ontreddering na. In dat opzicht lijkt de uitspraak van Lipman-Blumen bijna een feit. Weinigen zullen betwisten dat Bush de wereld veel ellende nalaat en dat de wereld na hem er een stuk beroerder uitziet dan voor hem.

Arianna Huffington noemt de slottoespraak van Bush 'still delusional after all those years' (hier).

Thursday night's valedictory speech was quintessential Bush: delusional from beginning to end.

Veel mensen, waaronder Amerikanen, beoordelen het handelen en de politiek van George W. Bush uitermate negatief. Wat deed de man verkeerd en wat kunnen we van hem leren?

Nu iets anders. Het boek Head over Heels van Virginia Erhadt bevat 29 verhalen van partners van (M-V) travestieten en transseksuelen. Als ik die verhalen lees dan valt me op dat de bron van veel problemen vaak een soort overreageren lijkt te zijn. Ik kom dat ook tegen via verhalen uit andere bronnen en ik ken het ook uit eigen ervaring.

De man is travestiet of transseksueel. De vrouw in de relatie ontdekt dat tenslotte en dan zijn er meestal twee reacties mogelijk. Die vrouw vindt dat vreselijk en accepteert dat niet en daarmee haar man niet langer. Het gevolg: ze gaan scheiden en de man die nu van alle belemmeringen verlost is, ontwikkelt zich snel tot bijvoorbeeld transseksueel of tot bijna fulltime travestiet. Of de vrouw accepteert die travestie van haar man tenslotte als een gegeven en dat is dan weer een vrijbrief voor de man om zich te verkleden, zich steeds verder in vrouwelijke richting te ontwikkelen en zich steeds meer vrouw te gaan voelen wat in zulke gevallen in feite eigenlijk altijd tot een belangrijke verstoring in de relatie leidt.

Ook de meeste mannen reageren uiteindelijk vooral emotioneel. Men voelt zich niet geaccepteerd. Men kan er niets aan doen. Men is het nu eenmaal. De redenering die men ontwikkelt, is ongeveer: 'Ik ben travestiet/trans. Daar kan ik niets aan doen. Omdat ik travestiet/trans ben, moet ik...' Het is een onontkoombaar noodlot.

Ik kan me vaak niet aan de indruk onttrekken, dat als iedereen nuchter en zakelijk reageerde er eigenlijk helemaal geen groot probleem zou bestaan of dat het probleem in ieder geval beter oplosbaar zou zijn. Goed, de man verkleedt zich af en toe als vrouw. Hoe erg is dat? Is dat het einde van de wereld?

Maar in plaats van nuchter en zakelijk met de problemen om te gaan, wordt het allemaal verabsoluteerd. Voor de vrouw is het niet-acceptabel. Of de vrouw wil ondanks dat t-zijn haar man toch door dik en dun steunen. De man weet het zeker: hij is t. "Daar kom je nooit weer van af. Wat je ook probeert." Er zit niets anders op dan...

Travestie en transseksualiteit liggen emotioneel. Dat geldt voor zowel de betrokken man als de partner. Het gevolg is dat beiden er toe neigen een verhaal te construeren. Een verhaal dat hun gelijk bewijst. Maar ook een verhaal dat snel iets overdreven wordt, dat onjuistheden gaat bevatten en ongefundeerde vooronderstellingen. Vervolgens springt men naar een actie. Er moet dit of dat gebeuren. Het kan niet anders. Er is een heilige noodzaak. Het belang van het gezin, van het land, van de samenleving staat op het spel. Hier moet worden gekozen. Hier moet worden opgetreden.

Wat ik dus denk te zien, is dat mensen de Bush-fout gaan maken. Ze komen met een dramatisch verhaal over de werkelijkheid waarin ze zelf een hoofdrol spelen. Een mooi verhaal, een aangrijpend verhaal. Een verhaal over waarden en normen. Maar tegelijkertijd een verhaal dat niet-zakelijk is, dat op onderdelen niet klopt. Een verhaal dat misleidend is.

En tenslotte wanneer men dat verhaal vaak genoeg afgestoken heeft, heeft men zichzelf overtuigd. Zo is het en niet anders. En als het zo is, dan moet er zo en zo gehandeld worden. Het kan niet anders. Het landsbelang of het persoonlijke belang of het belang van het gezin of de samenleving eist het. En dan gaat men doordraven.

Het zou mooi zijn, om te doen alsof alleen andere mensen deze fout maken. Helaas is dat niet zo. Ik realiseer me dat ik zelf die fout in het verleden ook heb gemaakt.

Wat is die fout dan precies? De George W. Bush-fout houdt in dat men eerst een gekleurde, emotioneel geladen, dramatische weergave van de situatie geeft. Vervolgens nadat men zichzelf tenslotte overtuigd heeft dat die gekleurde weergave de juiste is, kiest men de actie die op basis van die gekleurde weergave de juiste lijkt te zijn.

George W. Bush had het over een 'war on terror' terwijl er geen oorlog was. Vervolgens begon hij twee oorlogen omdat hij dacht dat er oorlog was. In zijn voorstelling was Amerika een bedreigd land, terwijl de feiten dat op geen enkele manier bevestigden. Natuurlijk zijn 3000 doden niet niks. Maar in verhouding tot het aantal overbodige ziekenhuisdoden in de VS is het qua aantal niets bijzonders. En natuurlijk is het ook niet zo, dat je in reactie op zo'n aanslag niets zou mogen doen. Het punt is alleen dat je je verstand bij elkaar moet houden en dat je je doelen duidelijk moet formuleren en dat je je acties op die doelen moet afstemmen.

Een probleem is ook dat door dat emotionele taalgebruik de doelen gaan verschuiven. Al snel is het doel, de 'war on terror' te winnen. Bij t's zie je hetzelfde. Het doel is niet langer gelukkig te zijn of een leuke relatie te vinden en te houden of gezond te blijven. Nee, het doel wordt nu opeens: altijd verkleed te kunnen zijn of vrouw te worden.

In de psychologie, speciaal de REBT (Rational Emotive Behavior Therapy), noemt men dit irrationele overtuigingen. Het zijn overtuigingen die niet op feiten gebaseerd zijn, maar die je toch heel erg gelooft en waar je absoluut van overtuigd bent. Het zijn ook overtuigingen die de persoon zelf op termijn schade toebrengen. Een voorbeeld is bijvoorbeeld het geloof: 'Het leven is zinloos.' Misschien is het leven zinloos, maar door die gedachte te denken ga je je niet opgewekter voelen en wordt de kans groter dat je onnodige risico's neemt.

Dankzij REBT weten we dat je kunt ophouden met het denken van destructieve gedachten en dat je die met wat moeite kunt vervangen door nuttige en productieve gedachten. Dat is een belangrijk inzicht en een belangrijke vooruitgang.

Wat niet altijd even duidelijk is, is de herkomst van die irrationele overtuigingen. Maar ook dat wordt nu door de koppeling die ik legde met Bush duidelijker. Dit soort irrationele overtuigingen levert sociaal bijval. Het is een mooi verhaal, het is een aansprekend verhaal. Het is een verhaal dat het eigen handelen legitimeert. Maar het is ook een onjuist verhaal dat tenslotte -- op de lange termijn -- alleen maar leidt tot ellende.

De politiek is vol van dit soort voorbeelden. De wereld van travestie en transseksualiteit ook, vrees ik. Wij komen met een bepaalde voorstelling van hoe we zijn en hoe de wereld in elkaar zit. Vervolgens herhalen we die voorstelling een groot aantal keren en laten we ons door anderen bevestigen: zo is het. Wanneer we het tenslotte zeker weten, handelen we op basis van die gekleurde voorstelling. Anders handelen is ondenkbaar. Dit zal en moet gebeuren. Maar ergens wijkt onze voorstelling van zaken net iets af van de realiteit met verstrekkende gevolgen.

Het ergste is dat jezelf het probleem niet ziet. Net als Bush. Zo en zo zit de wereld in elkaar. Hij is vol zelfvertrouwen. Zelfs nadat alles volstrekt misgelopen is, is hij nog steeds vol zelfvertrouwen. De wereld is nu een veiliger plek, denkt hij, ongeveer als enige. Op een soortgelijke manier hoor ik t's praten over hun ontwikkeling als transgender. Opgetogen, enthousiast. Problemen zijn er niet in hun optiek. En mochten die er zijn, dan kunnen ze zich daar niet druk over maken. De afloop van de veldtocht is onzeker, maar de heilige noodzaak staat niet ter discussie.

Maar ik loop al wat langer mee. En ik kijk er ondertussen wat meer van buitenaf tegenaan. En als je dan echt denkt, dat er helemaal geen problemen zijn, dan zit er toch iets zwaar mis. Dan klopt je voorstelling van zaken niet. Dan wordt het tijd om te bedenken wat je precies wilt bereiken en waarom. Maar juist door die emotionele betrokkenheid bij het onderwerp is dat bijna een soort onmogelijkheid.

Voor de transgender is het vrouwelijke een soort ultieme graal. Dat is het mooiste dat er is. Voor dat doel mag alles opgeofferd worden. Dat is als het ware de essentie van travestie en transseksualiteit: door die sterke koppeling van positieve emoties aan het vrouwelijke, is het vrouwelijke een soort heilige graal geworden, die eigenlijk nooit perfect kan worden bereikt, maar waar geen enkele opoffering te veel voor is.

Voor de partner is dat vrouwelijke in haar man vaak een schrikbeeld. Zij dacht een man getrouwd te hebben, maar nu ziet zij opeens dat wat haar het liefst is op haar kinderen na, onder haar handen wegglippen, terwijl alles dat ze samen opgebouwd hebben, vernietigd dreigt te worden. Hoe reageren mensen in zulke situaties?

Het mooie van REBT is dat je op zo'n moment een sociale tik krijgt als je tenminste zo verstandig bent je toevlucht bij REBT te zoeken. Effe wakker worden, graag! Wat je daar vertelt, zijn opinies, geen feiten! Stop eens met negatief denken! Wat is precies je doel? Verabsoluteer je emoties niet zo! Word eens wat zakelijker! REBT is in zekere zin gewoon georganiseerde tegenspraak. Tegenspraak die bij Bush geen kans kreeg, waardoor hij veel te extreem ging reageren.

Omdat travestie en transseksualiteit zo emotioneel liggen, is de neiging tot doordraven in reactie op die travestie bij de t en de partner groot. Op termijn levert dat alleen maar ellende op. Wat juist nodig is, is een zakelijke en onderkoelde manier van reageren. De wereld vergaat echt nog niet; er zijn ergere dingen.