Feminisme 3.0: Mislukte vrouwen, mislukte mannen

Het vernieuwde Opzij

Veel feministische vrouwen dromen van een derde feministische golf als ik het vrouwenblad Opzij mag geloven. En met het verschijnen van het februari-nummer (2009) van dit feministisch maandblad zou die derde golf er nu echt zijn.

De cover bestaat uit een gigantische foto van in totaal 3 (uitklapbare) bladzijden met daarop de hoofdredacteur, de columnisten en andere vrouwen die zichzelf als boegbeeld zien van het feminisme 3.0. Alsof dat nog niet voldoende overtuigend is, komt die foto of een vrijwel identieke daarna nog tweemaal in dit nummer terug.


Als dit de derde feministische golf is, wat waren de eerste twee dan, vraag ik me af. Een tijdje zoeken op Internet en in de Wikipedia levert het volgende.


De drie feministische golven

De eerste feministische golf trad op rond 1900 met de suffragettes (hier): vrouwen die vonden dat ook vrouwen stemrecht moesten hebben. Breder gezien ageerden deze vrouwen tegen de juridische en politieke achterstelling van vrouwen ten opzichte van mannen.

De tweede feministische golf trad op tussen 1960 en 1990 (hier en hier). Het centrale idee van deze vrouwen was dat vrouwen in de rol van huisvrouw en moeder sociaal werden achtergesteld. Een vrouw kon meer dan alleen maar huisvrouw en moeder zijn en had recht op een maatschappelijke rol in overeenstemming met haar capaciteiten. De Engelstalige Wikipedia meldt (op 25/01/2009) (vertaald): "... Betty Friedan maakte expliciet bezwaar tegen het overheersende beeld van vrouwen in de media door te stellen dat het plaatsen van vrouwen in de thuissituatie, hun mogelijkheden en grenzen beperkte en een pure verspilling van talent en potentieel vormde."

De derde feministische golf begon volgens de Wikipedia (hier) rond 1990 met het Anita Hill-Clarence Thomas proces. Anita Hill beschuldigde haar superieur Clarence Thomas, een jurist genomineerd voor het US Supreme Court, publiekelijk van 'sexual harassment'. In reactie hierop schreef Rebecca Walker een artikel: 'Becoming the Third Wave'. Deze derde golf moet ook als een reactie op de tweede gezien worden. Vrouwen hadden inmiddels soms belangrijke posities buitenshuis verworven, maar werden aan de andere kant door mannen toch nog vaak gezien als 'lekker ding'. Tegelijkertijd waren deze vrouwen beter opgeleid, mondiger en dusdanig hoog in status dat ze zich niet langer automatisch in die seksuele rol lieten drukken.

Wie de moeite neemt de Engelstalige Wikipedia op deze punten door te lezen, zal zien dat het lastig is te verwoorden wat deze derde feministische golf precies inhoudt.

Een terugkerend punt is seks. Vrouwen worden seksueel lastig gevallen door mannen of worden in een seksuele rol gedrukt waarin ze zich niet of minder in thuis voelen. De vrouw als seksobject wordt afgewezen en verwerpelijk gevonden. De vrouw moet juist op basis van gelijkheid een relatie met de man aangaan.

Een interessant punt van de derde feministische golf is ook dat veel vrouwen het label 'feministe' kennelijk niet automatisch positief waarderen en als het ware van het feministische belang overtuigd moeten worden. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het fragment van Rebecca Walker: "Whether the young women who refuse the feminist label realize it or not..," ("Of de jonge vrouwen die het feministische label weigeren, zich dat realiseren of niet...") Lang niet alle vrouwen waren het dus op dit punt met de feministische ideologie eens.

De aandachtige lezer zal inmiddels opgevallen zijn, dat er ergens iets verkeerd gaat. De Opzij-redactie ziet zichzelf kennelijk als de spreekbuis van de lang verwachte derde feministische golf, terwijl de Wikipedia ervan uitgaat dat die derde golf al van 1990 dateert. Kennelijk heeft in Opzij de tijd even stil gestaan of is men door de vele golven gewoon de tel wat kwijt geraakt.

Misschien daarom ook de titel Feminisme: alive & kicking voor het artikel over het feminisme 3.0. Het feminisme heeft een tijdje stil gestaan, maar het is er nog en leeft nog.


De moderne, feministische vrouw

Bij nauwkeurige lezing van dit nummer krijg je tenslotte wel een beeld van de moderne, feministische vrouw. Om te beginnen is seks een heet hangijzer. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de keuze van de columnisten Myrthe Hilkens en Ariel Levy. Ik besteedde daar eerder op mijn communicatieblog al aandacht aan in een reeks notities onder de titel: Vrouw en Seks. Verder klopt het ook met het uitgangspunt van de derde feministische golf: de vrouw wil niet langer als seksobject gezien worden, maar wil op basis van gelijkwaardigheid een (seksuele) relatie met de man.

Een volgend heet hangijzer is de relatie. Zo weet men op p. 8 te melden dat 98% van de alleenstaande heterovrouwen liever een relatie zou willen. Ik denk dat dat percentage niet op deugdelijk onderzoek gebaseerd is, maar de stelling laat wel zien, hoe zeer het relatieprobleem onder deze groep vrouwen leeft. Ook de column van Myrthe Hilkens gaat daarover: hoe vind ik een man die de vader van mijn kind wil zijn? Met andere woorden: hoe vind ik een relatie? Hoe vind ik een man?

Als man ben je geneigd te denken, als je het gezicht en uiterlijk van Myrthe ziet dat dit een beetje een vreemde vraag is. Met zo'n uiterlijk staan de mannen in een rij om je heen. Het hele probleem is hoogstens een selectie-probleem. Kies de leukste en de geschikste man. Maar voor Myrthe is dit op een of andere manier echt een probleem en zij is van deze moderne vrouwen echt niet de enige waarvoor dit probleem speelt.



Hoe ziet deze groep vrouwen zichzelf? Ik denk dat de herhaalde foto waarop men zichzelf nadrukkelijk poseert en voor het voetlicht brengt, samen met de inhoudelijk niet altijd even sterke teksten daarop wel een antwoord mogelijk maakt. Men ziet zichzelf als: belangrijk, toonaangevend, leidinggevend, assertief, intelligent, goed opgeleid, ambitieus, leuk en mooi. Men is kortom heel positief over zichzelf.


Interview met Fay Weldon

Het meest belangwekkende artikel is een interview met Fay Weldon geschreven door de hoofdredacteur, Margriet van der Linden, in de nieuwe serie Wereldvrouwen.

Fay Weldon heeft niet alleen een indrukwekkende reeks boeken het licht laten zien, maar is ook een vrouw met heldere standpunten die ze goed kan verwoorden. Een ideale vrouw voor een interessant interview zou je dus denken. In plaats daarvan krijgen we na aftrek van de plaatjes, twee bladzijden tekst waarin de vragenstelster ook nog uitgebreid zelf informatie gaat geven. Een interview waarvoor je naar Engeland reist, met een fantastisch mens waar je vervolgens eigenlijk niks van bakt. Van iemand anders die het las, hoorde ik spontaan een al even negatief oordeel.

Ondanks die beperkte ruimte die men voor wereldvrouw Fay Weldon uittrekt, weet Fay toch nog even een paar kernachtige stellingen te poneren. Stellingen die ook raken aan de problemen van deze moderne, feministische vrouwen.

Fay vindt dat moeders zorg moeten dragen voor de kinderen. Mannen zijn niet meer echt nodig. Vrouwen beschikken tegenwoordig over voldoende middelen om zichzelf te onderhouden. Mannen gaan er vanuit dat ze niet meer primair financieel verantwoordelijk zijn en dat vrouwen in eerste instantie de zorg voor de kinderen hebben.

Alle verantwoordelijkheid komt dus tenslotte bij de vrouw te liggen, die in feite de nieuwe man is geworden. Mannen zijn de nieuwe vrouwen: ze dragen financieel niets meer bij en zijn ook voor de verzorging van de kinderen niet langer echt noodzakelijk.

Relaties zijn lastiger geworden. Vrouwen zoeken tegenwoordig een mannelijk evenbeeld. Een maatje, in dezelfde spijkerbroek, van dezelfde leeftijd, met dezelfde hobby en liefst werkend bij hetzelfde bedrijf. Verder maken jonge vrouwen een fout in de planning. Jonge meiden krijgen voldoende aandacht van mannen, maar ze gaan daar niet echt op in omdat ze hun loopbaan belangrijker vinden. Wanneer ze eenmaal ouder zijn, vinden ze maar weinig mannen leuk omdat ze kieskeurig zijn geworden en iemand gelijk aan zichzelf zoeken. Tegelijkertijd gaat de tijd steeds meer dringen en wordt die zoektocht steeds krampachtiger. Uiteindelijk draait het voor de meeste vrouwen om het krijgen van kinderen. Sommige kunnen zonder, maar voor de meeste is het cruciaal.


Het probleem van de moderne vrouw

Ik denk dat Fay de spijker op de kop slaat. Deze moderne vrouwen zijn hoog opgeleid en kunnen zichzelf bedruipen. Ze zijn ambitieus en ze hebben vaak goed betaalde banen. Deze vrouwen bezetten belangrijke posities en willen graag toonaangevend en leidinggevend zijn. Ze willen kortom man zijn.

Iets wat je ook ziet in deze groep vrouwen, is dat men elkaar handig de bal toespeelt. The 'old boys network' in actie maar nu met biologische vrouwen! Verder zie je dat deze moderne vrouwen zich net als echte mannen, vreselijk opblazen. Zij zijn het helemaal! En net als bij opgeblazen macho's die in feite niets te vertellen hebben, hebben ook deze vrouwen in feite -- inhoudelijk gezien -- weinig te vertellen. Ze kwaken dat het een lieve lust is, maar veel meer dan dat is het ook niet, net als echte, ouderwetse mannen.

Die wens om man te zijn of op zijn minst volstrekt gelijkwaardig aan een man te zijn, heeft vooral betrekking op de sociale positie en status. Men probeert niet langer er voortdurend als man uit te zien. Een bepaalde mannelijke uitstraling vindt men prima, maar deze vrouwen zijn er inmiddels achter dat dat vrouwelijke uiterlijk in onze maatschappij meer voordelen biedt, dan de tuinbroeken van vroeger. Men heeft dus niet langer automatisch moeite met dat vrouwelijke uiterlijk. Dat moet kunnen.

Maar voor het overige wil men man zijn of op zijn minst volstrekt gelijkwaardig zijn aan succesvolle mannen. (Een groot deel van alle mannen is in werkelijkheid niet succesvol, zit bijvoorbeeld in de gevangenis of heeft geen onderdak of heeft geen werk, maar deze categorie mannen ziet men uiteraard niet als het grote voorbeeld.)

Tegelijkertijd zie je dat die wens om de mannenrol te spelen, om man te zijn, wringt met de biologie van het beestje. Uiteindelijk wil die vrouw toch graag een relatie en kinderen om zich echt gelukkig te voelen.

Waarom lukt dat niet? Die goed uitziende vrouw die zo enthousiast de mannenrol speelt, heeft een probleem met de typische vrouwenrol, terwijl ze tegelijkertijd ook geen echte man is.

Als vrouw wil ze geen seksobject zijn. Ze wil niet de prikkelpop van haar vriend zijn of spelen. Ze wil eventueel wel seks, maar dan op basis van gelijkwaardigheid en behoefte. Als hij klaar komt, heeft zij ook recht op een orgasme. Als hij vrijt omdat hij zin heeft, dan vrijt zij ook omdat ze zin heeft.

Maar als man is deze vrouw een gemankeerde man. Vrouw wil ze niet zijn en de typische vrouwenrol van vamp, verleidster, hoer, seksobject en prikkelpop wil ze niet spelen. Dat is voor haar idee een minderwaardige rol met weinig status die niet langer bij haar belangrijke positie past. Welke man wil voor prikkelpop spelen zodat een andere man in hem klaar kan komen? Die vrouwenrol past niet langer bij haar man zijn.

Maar de rol van man levert voor haar ook problemen op omdat ze geen biologische man is. En dat zit hem vreemd genoeg niet in de kleding of het uiterlijk, maar in het innerlijk.

Een echte man heeft een overweldigende seksdrive. Hij wil seks. Hij moet seks. De meedogenloze jacht op status en een mooie maatschappelijke positie is in feite niet het doel, maar het middel om vaker en met leukere vrouwen seks te hebben. Die biologische vrouw die zo energiek die mannenrol speelt, heeft diezelfde mateloze seksdrive niet. Misschien doet ze haar best en probeert ze ook nadrukkelijk klaar te komen. Maar die overweldigende behoefte aan seks, steeds weer opnieuw, ontbreekt.

Deze zelfbewuste vrouwen bepalen zelf wel of ze zin hebben. En op dat punt gaat het vervolgens mis. Want zo vreselijk veel zin hebben ze eigenlijk meestal ook weer niet als ze tenslotte moe thuis komen van hun belangrijke en verantwoordelijke werk.

Maar op het moment dat je als vrouw niet meer die rol van seksobject wilt of kunt spelen voor je partner, ben je ook de controle kwijt over dat mannetje dat eerst voortdurend om je heen draaide en heb je op termijn een relatieprobleem. Dat is dan ook een terugkerend thema. Iets dat ook Fay Weldon signaleert.

Vervolgens zie je dat dat relatieprobleem niet wordt gezien als een seksueel probleem, wat het in feite natuurlijk meestal wel is, maar als een probleem om een ideaal maatje te vinden.

Man en vrouw zijn gelijk. Man en vrouw hebben dezelfde rollen. Het bindmiddel tussen man en vrouw is dus vriendschap. De vrouw zoekt het ideale vriendje dat heel erg op haar zelf moet lijken. Wanneer ze tenslotte dat vriendje gevonden heeft, heeft ze niet altijd behoefte aan seks. Daarmee verspeelt ze haar invloed op dat vriendje die die behoefte juist heel sterk heeft.

Het vriendje zoekt vervolgens andere oplossingen voor zijn seksuele behoeften en vindt die in deze tijd van video en internet ook vrij gemakkelijk. Het gevolg is dat voor het vriendje de relatie een duidelijke kostenkant heeft, frustrerend is (die leuke, jonge, gezonde vrouw die je partner is, heeft meestal geen zin in seks), maar geen duidelijke voordelen heeft. De beslissing om te kappen wordt op die manier wel erg gemakkelijk gemaakt.

Dat streven om man te zijn, gaat zelfs zo ver, dat deze moderne vrouwen bij seks denken dat ze net als mannen voortdurend klaar moeten komen. Geslaagde seks is seks waarbij beide partners klaarkomen, liefst gelijktijdig.

In werkelijkheid is dat een volstrekt uit de lucht gegrepen criterium. Biologisch gezien is succesvolle seks, seks waarbij de vrouw bevrucht wordt. Daarvoor is het nodig dat de man ejaculeert en dus klaarkomt, maar het is biologisch gezien helemaal niet nodig dat de vrouw klaarkomt.

Biologisch gezien is het idee dat de man-vrouw relatie tijdens seks gelijkwaardig zou zijn, al even onzinnig. De vrouw werkt als prikkel, terwijl de man tenslotte de daadwerkelijke actie moet leveren. De seksrelatie is dus fundamenteel ongelijkwaardig: de partners spelen verschillende rollen. Dit wordt ook nog eens bevestigd door het verschijnsel dat mannen geconditioneerd raken op specifieke seksuele prikkels, terwijl vrouwen reageren op diffuse seksuele prikkels.

Die ongelijkheid in de seksuele relatie vinden we ook nog terug in de relatie prostituee--klant. De klant betaalt, de prostituee verdient. Wanneer de relatie gelijkwaardig was, zou dat nooit lukken. Het omgekeerde, mannen die zich seksueel aanbieden aan vrouwen in ruil voor geld, komt vrijwel niet voor. Want, zoals een vrouw opmerkte: 'Waarom zou je betalen voor seks als je die gratis kunt krijgen.' (Op de BBC-site vond ik echter een artikeltje (hier) dat stelt dat die mannen er soms tegenwoordig ook zijn. Maar in ieder geval komt dat veel minder vaak voor dan het omgekeerde.)

Het grappige is dus dat de problemen van deze gemankeerde 'mannen' ontstaan doordat ze iets proberen te zijn, wat ze niet daadwerkelijk zijn. De motiverende factor daarbij is sociale beloning en sociale status. Door die factor proberen ze energiek man te zijn, maar tegelijkertijd missen ze de bijbehorende seksdrive waardoor het seks- en relatieprobleem ontstaat.

Bij deze groep jonge, moderne vrouwen lukt het spelen van de 'klassieke' vrouwenrol niet meer goed. Men is goed opgeleid, men is ijverig. Men wil een baan, status, macht en erkenning. Men wil kortom wat mannen ook willen en vaak lukt dat ook. Vervolgens gaat het mis. Eerst gaat het mis met de seks, daarna met de relatie. Tenslotte blijft men met wat pech alleen over zonder man en kinderen. Als vrouw is men (biologisch gezien) mislukt. Maar als man is men dat om dezelfde reden ook. Het klinkt hard en dat is het vermoedelijk ook.

Het is niet mijn bedoeling kritiek te hebben op vrouwen die bewust kinderloos willen blijven. Iedereen moet dat zelf beslissen. Maar het probleem bij deze groep van moderne vrouwen is niet dat men vooraf daarvoor kiest, maar dat men na verloop van tijd tenslotte in een situatie zit waar helemaal niets meer te kiezen valt. Precies zoals Fay Weldon zegt.