Wel of geen travestie?

Voor mij staat een man in een jurk. Hij heeft een volle bos grijs haar die hij achterover heeft gekamd. Om zijn hals een mooi parelsnoer. Om zijn pols een armband van parels. Hij heeft een open gezicht en praat levendig en overtuigend. Hij is niet opgemaakt, draagt geen pruik en geen borsten.

Hij legt me uit, dat hij vaak zo gekleed is en dat veel mensen denken dat hij travestiet is, maar dat hij dat beslist niet is. Ik vind dat een interessant gezichtspunt, want ik had juist gedacht in hem een travestiet te herkennen. Hij legt me uit, dat hij niet probeert over te komen als lid van de andere sekse. Hij is voor iedereen duidelijk waarneembaar man en kleedt zich toevallig wat vrouwelijk. Mag dat misschien nog? Veel vrouwen kleden zich mannelijk en daar hoor je niemand over.

Ik begrijp zijn standpunt en vraag hoe andere mensen hem zien. Als travestiet, zegt hij, maar dat klopt dus niet, dat probeerde hij me nu juist uit te leggen. Ik vind stiekem zijn stelling wel flink. Je loopt als man in een jurk met een parelketting. Vervolgens ga je iedereen uitleggen dat dat geen travestie is op zo'n manier dat een mens dat ook nog gaat geloven.

Maar het uitgangspunt vind ik toch wat moeilijk en dat zeg ik ook. Je staat daar in een jurk, iedereen associeert dat met travestie en dan kun je praten als Brugman dat dat geen travestie is, maar veel mensen zullen dat niet willen geloven. Trek een mooi mannenpak aan, hou hetzelfde verhaal en het wordt al een stuk geloofwaardiger.

Toch heeft hij een belangrijk punt: het maakt heel veel uit of je als man in rok/jurk bent of dat je in volledige travestie bent. Normaal ga ik net als mijn gesprekspartner naar dit soort avonden als man in rok. Ik probeer dan door dameskleding te dragen als man een vrouwelijk accent op te roepen.

Deze avond ben ik echter flink geweest en heb ik de moeite genomen me zo volledig mogelijk te transformeren. Op de manier waarop ik dat doe, is dat best veel werk en normaal heb ik daar geen zin in. Twee maanden geleden gaf een van de aanwezige dames met enige nadruk kritiek door over mijn toch wel erg kalende hoofd die ze van andere aanwezigen gehoord had. Je zit samen te eten in een openbare gelegenheid, iedereen heeft zijn best gedaan en daar zit ik dan als een soort dissonant onbevangen mijn mannelijkheid uit te stralen, terwijl ik aan de andere kant op zo'n moment ook niet kan doorgaan voor 'normale' man. Ik kon me daar dus wel iets bij voorstellen. In reactie daarop had ik spontaan beloofd weer eens volledig verkleed te zullen komen.

Maakt dat uit? Ja, dus. Dat maakt heel veel uit. Iedereen veronderstelt dan, dat het mij persoonlijk heel veel uitmaakt. Dat doet het ook. Allereerst is het, ik ben kennelijk niet echt handig en niet echt snel, heel veel werk. Verder zit alles in beginsel nog vervelender dan als man in rok/jurk. Je zit met het lange haar dat voortdurend zit waar het niet moet zitten. Je zit met een laag make-up op je gezicht die als je even niet oppast onmiddellijk op de kraag van je witte jack zit. Je zit met het gewicht van die borsten dat je een lange avond met je meezeult. Vroeger had ik dat allemaal misschien heel opwindend gevonden, maar het is maar, hoe je jezelf conditioneert, denk ik nu.

Maar er was ook een leuke kant. De busschauffeur bedacht bij het overstap-station dat voor mij de snelste route eigenlijk gewoon 10 minuten wachten was en dan kon ik daarna gewoon met hem mee terug rijden. Vervolgens hadden we tijdens het wachten op de overstapbus een uitgebreide kwebbel. Als lelijke, oude man overkomt zulke warme belangstelling me normaal niet.

De dames van de T&T waren onmiddellijk enthousiast toen ze me zagen. Dit was toch wel iets heel anders! Kortom, zowel gewone mensen als transgenders reageerden duidelijk veel enthousiaster dan wanneer ik kom als man in jurk/rok. Als je dat een keer hebt meegemaakt, wil je daar best wat moeite voor doen.

Het verschil is dat je in volledige travestie, als het een beetje gelukt is, in de bestaande kaders past. Als man in rok/jurk doorbreek je die kaders juist. De ene keer probeer je aan te sluiten bij een bestaand stereotype, de andere keer doorbreek je juist nadrukkelijk de gangbare sekserol-opvattingen.

Zodra je aansluit bij die gangbare sekserol-opvatting, wijk je minder af van het bekende en vertrouwde. Zodra je die met je kleding doorbreekt, is dat vreemd en moeilijk voor de mensen om je heen.

Later op de avond mocht ik een wat verhit debat bijwonen over mijn persoon tussen twee dames waarbij mij eigenlijk niets gevraagd werd. Waarom verkleedde ik me nu opeens wel volledig? Was dat echt vanwege die kritiek? Daar moest ik mij toch niets van aantrekken. Maar misschien was het toch ook wel, dat ik het ergens stiekem leuk vond? Waarom deed ik aan travestie als ik het niet leuk vond? Als ik het niet leuk vond, moest ik het gewoon niet doen. Wel, op dat moment was het allemaal erg leuk.

Toch snijdt die discussie een relevant punt aan. Wanneer je je verkleedt, puur om sociale redenen zoals ik wel stel, kun je het dan nog wel travestie noemen? Gaf ik misschien op die manier aan mezelf niet langer als 'normale' travestiet te zien?

Op deze avond waren er nog meer niet-travestieten. Dat waren de stoere mannen in rok. Als ik een rok aantrek, vind ik het leuk om dat op een vrouwelijke manier te doen of in ieder geval te proberen. Deze boys willen overkomen als echte mannen die 'toevallig' een rok dragen. Waarom zou een man geen rok mogen dragen? Zeg nu zelf. Dat kun je geen travestie noemen. Dat is gewoon een wat minder geaccepteerd kledingstuk voor een man. Dat is alles. Meer is er niet.

Maar soms hebben die mannen in rok een travestie-verleden. En soms snakken ze naar het moment dat ze weer een rok aankunnen. En als ze een rok aantrekken moet dat vaak stiekem. Of ze doen het vooral thuis. Maar travestie is het natuurlijk absoluut niet, want dat is iets heel anders.

Dan hebben we natuurlijk ook nog de transen. Als een trans zich als vrouw kleedt, kun je dat moeilijk travestie noemen want ze wordt door de maatschappij erkend als vrouw. Aan de andere kant, hebben transen vaak wel een travestie verleden. Hoe leg je aan je sociale omgeving uit dat dat beslist geen travestie is? Bijvoorbeeld door te zeggen dat je in feite vrouw bent?

Eigenlijk is het een groot wonder dat we bij bevolkingsonderzoek toch nog een 3% van alle mannen zegt dat ze aan travestie doen. Want je zou denken dat ongeveer iedereen goede argumenten heeft om aan te geven dat wat hij/zij doet toevallig net niet helemaal travestie is.

In de VS heeft men het bij voorkeur niet over travestieten ('transvestites'), maar over 'crossdressers'. 'Transvestite' is een negatief geladen woord en daarom gebruiken travestieten en hulpverleners liever het minder beladen 'crossdresser'.

In Nederland noemen travestieten zich tegenwoordig vaak transgender: iemand die tussen de traditionele geslachten van man en vrouw in valt. Veel mensen, waaronder sommige travestieten, kennen dat woord niet, maar dat geeft niet, je bent dan in ieder geval van dat negatief klinkende woord 'travestiet' af.

Zijn al die pogingen om toch maar vooral niet als 'travestiet' bestempeld te worden, verwonderlijk? Niet echt, denk ik. Travestie is een sociaal taboe. Als dat taboe er niet was, was er ook geen travestie. Zo simpel is het vermoedelijk. We zouden dan mannen zien in vrouwenkleren, maar we zouden dat niet associëren met travestie omdat we daar verder niet bijzonders in zouden zien.

Omdat travestie sociaal taboe is, is vrijwel iedere transgender heel gemotiveerd in het aanvoeren van argumenten waarom wat hij of zij doet, geen travestie is, maar net iets anders. En daardoor vind ik al die argumenten heel erg knap, maar uiteindelijk overtuigen ze me toch niet helemaal.

Travestie uit zich in op verschillende manieren en in verschillende vormen en dat klopt precies met het leermodel. Je hebt mannen die jarenlang een damesslipje dragen en 'daar genoeg aan hebben'. Je hebt stoere mannen die snakken naar een rok. Je hebt mannen die een jurk aantrekken met een parelketting. Je hebt mannen die zich volledig proberen te transformeren tot vrouw en dat soms bewonderenswaardig perfect kunnen. Je hebt biologische mannen die zeker weten vrouw te zijn en er voor 'kiezen' 24 uur per dag, 7 dagen per week te leven als vrouw. Maar ik ben voorlopig geneigd te denken dat al die dingen toch onmiskenbaar iets te maken hebben met dat beladen woord: travestie.