Lastig voorlichten over 'transgender'

Deze ochtend (2 juli 2009) lees ik toevallig in het Dagblad van het Noorden (editie Stad & Haren) op pagina 9 in de rubriek Vraag & Antwoord een stukje dat me bijna tegen het plafond doet stuiteren. Het stukje heeft de titel: ´Doorsnee travestiet loopt niet zo snel in opvallende kleding´ en is geschreven door Inki de Jonge. Op het moment dat ik deze blog schrijf, is dat stukje nog niet on line te vinden. Daarom geef ik hier de tekst.

----------------------------------------------------
Het Platform Sociale Acceptatie wil weten hoe bekend Noorderlingen zijn met het fenomeen transgenderisme. Uit de resultaten van de eerste enquêtes blijkt dat er nog best wat werk aan de winkel is. Woordvoerder Anne Russchen legt uit.

Transgender. Legt u eens uit, wat is dat?
¨Transgenderisme is een verzamelnaam voor een brede groep mensen die zich niet, of alleen soms, thuisvoelen in het lichaam waarin ze zijn geboren.¨

Wat is naar voren gekomen uit de enquêtes van het Platform Sociale Acceptatie?
¨Veel ondervraagden verwarren dat begrip met travestie, of transseksualiteit. Maar transgenderisme is dat allemaal. Mensen denken ook dat travestieten of transgenderisten homoseksueel zijn. Ze denken dat travestieten extravagante dragqueens zijn, terwijl de doorsnee travestiet juist niet zo snel in opvallende kleding zal lopen.¨

Waarom is de uitkomst van die enquête belangrijk?
¨Omdat daaruit blijkt dat de sociale acceptatie van transgenderisme in Noord-Nederland dertig jaar achterloopt. Als mensen niet weten wat iets is, kan een negatieve houding ontstaan.¨

Wat gaat het Platform Sociale Acceptatie daaraan doen?
¨We brengen een gay- en transgendergids uit in de stad. En zullen de komende tijd zichtbaar zijn op allerlei evenementen.¨

Maar ´zichtbaar zijn´, helpt dat wel?
¨Ja. Het is belangrijk om de mensen te leren kennen. Net zo goed als de mensen ons moeten leren kennen.¨

Het Platform Sociale Acceptatie is dit voorjaar opgericht. Het is een samenwerkingsverband tussen verschillende homogerelateerde organisaties in Groningen en Drenthe, en het maakt zich sterk om de acceptatie van homo, lesbisch, biseksueel en transgender Nederland te bevorderen.
-----------------------------------------------------

Waarom irriteert het stukje mij op een aantal punten?

Een eerste punt is dat Anne helemaal geen woordvoerder is van het Platform Sociale Acceptatie, maar zichzelf kennelijk als zodanig heeft benoemd. Het Platform is een door de Gemeente Groningen in het leven geroepen overleg-orgaan waarin alle mogelijke clubs op homo en transgendergebied vertegenwoordigd zijn, maar het doel van dat Platform is nooit geweest om gezamenlijk allerhande standpunten uit te dragen. Het idee was steeds dat iedere club dat zelf moet doen.

Een tweede punt is dat er aan dit stukje ook geen enkel formeel persbericht of iets dergelijks ten grondslag ligt. Als het Platform naar buiten zou willen treden, zou je denken dat ze toch in ieder geval daar over nagedacht hadden en een tekst hadden opgesteld waar alle clubs het mee eens waren om die vervolgens de verschillende media toe te sturen. Maar een papieren of digitale bron voor het bericht ontbreekt volledig en het bericht is alleen gebaseerd op het mondelinge verhaal van Anne.

Nu zijn dat misschien allemaal min of meer formele punten. Maar wat ik in dit stukje moeilijk vind, is die term 'transgenderisme' en de invulling die Anne daaraan geeft. Wat is 'transgenderisme'?

In eerste instantie dacht ik, dat Anne met die term transgenderisten bedoelde. Dat zijn mannen die als vrouw leven of vrouwen die als man leven zonder geopereerd te zijn. Maar uit het vervolg van het stukje blijkt dat ze met 'transgenderisme' gewoon 'transgenders' bedoelt. Maar als je gewoon 'transgenders' bedoelt, waarom zeg je dan niet gewoon 'transgenders'? Die term lijkt me al lastig genoeg voor iedereen, we hoeven het niet nog lastiger te maken.

Goed, wat zijn 'transgenders'? Transgender is een paraplu-term voor alles dat invalt tussen man en vrouw. Dus afwijkt van de klassieke man/vrouw-indeling. Transgenders bestaan dus uit travestieten, transseksuelen, dragkings en dragqueens, mannen in rok of jurk, transgenderisten, vrouwelijke mannen, mannelijke vrouwen en alles wat verder nog tussen man en vrouw invalt. Mannen in rok en mannen in jurk zien zichzelf vaak als normale mannen en niet als transgender. Met het eerste is niets mis, maar zo lang ze in de ogen van de samenleving op een bepaald punt toch afwijken van de normale sekserol zijn ze dus volgens deze definitie toch transgender of ze willen of niet.

Transgenderisten zijn mannen die leven als vrouw of vrouwen die leven als man zonder dat ze lichamelijk via een sekse-operatie zo volledig mogelijk aan die rol zijn aangepast. In ons land waar de rollen voor mannen en vrouwen heel erg overlappen, betekent dat in de praktijk vooral dat men zijn uiterlijk voortdurend probeert te vervrouwelijken of te vermannelijken.

Transseksuelen die nog niet zijn geopereerd, maar al wel als vrouw of man leven (de Real Life Experience) leven op dat moment dus eigenlijk als transgenderist. Omdat de term erg lijkt op transgender, is het een volstrekt verwarrende term en is het dus veel verstandiger deze helemaal niet te gebruiken. Aan de andere kant zijn er wel voorbeelden van mannen of vrouwen die leven als de andere sekse zonder dat men geopereerd is of een sekse-operatie wenst.

Transgenderisten zijn dus een kleine subgroep van die grote verzameling transgenders die de samenleving telt.

Terug naar Anne. Anne begint dan met op te merken dat 'transgenderisme' een verzamelnaam is voor mensen die zich niet thuis voelen in het lichaam waarin ze zijn geboren. Als ze hier bedoelt ´transgenderisten´ dan klopt dat niet. Transgenderisten zijn immers mensen die leven als de andere sekse zonder dat ze zich laten opereren. Kennelijk zijn ze dus redelijk tevreden met hun lichaam zoals dat is.

Wanneer Anne met ´transgenderisme´ de grote groep transgenders bedoelt, klopt haar verhaal ook niet. Procentueel gezien bestaat het grootste deel van de transgenders uit travestieten en mannen in rok/jurk en dergelijke. De meeste van die mannen voelen zich prima thuis in hun lichaam. Alleen de procentueel uiterst kleine groep transseksuelen leeft/leefde vaak in onvrede met het eigen lichaam.

Er is wel een groot deel van de mannelijke travestieten dat wel eens fantaseert of nadenkt over het vervrouwelijken van het eigen lichaam. Veel mannen zouden graag borsten willen of hun baardgroei kwijt willen. Dit ligt echter allemaal meer in de sfeer van het eigen lichaam mooier maken volgens de eigen opvattingen dan dat er sprake is van echte onvrede met het eigen lichaam.

Het punt dat Anne kennelijk wil maken, is dat de groep 'transgenders' bestaat uit meer dan alleen maar travestieten en transseksuelen. En daar heeft ze helemaal gelijk in, het komt op deze manier alleen niet erg over.

Een interessant 'geval' zijn bijvoorbeeld interseks-personen. Sommige jongens ontwikkelen in de puberteit net als meisjes borsten. Het kan zijn dat verder alles normaal functioneert zodat ze wel kinderen kunnen verwekken. Interseks-personen hebben het vaak al moeilijk genoeg en voelen er dus vaak weinig voor om als transgender aangemerkt te worden, dat immers door het grote publiek vaak vooral geassocieerd wordt met travestie en transseksualiteit. Een ander voorbeeld is een vrouw met een volle baard die wel normaal zwanger wordt en ook zelf haar kinderen zoogt. Zijn dit transgenders? Ik denk het wel. Een vrouw met een baard zien we normaal niet als 'echte vrouw'. Een jongen met borsten heeft vaak geen leven. De samenleving ziet dit dus als afwijkingen van de man/vrouw-norm. Het slachtoffer kan er niets aan doen (dat geldt trouwens voor andere transgenders vaak ook), maar krijgt wel te maken met de sociale consequenties.

Terug naar het stukje. De tweede vraag gaat over de 'enquêtes' van het Platform Sociale Acceptatie. Het Platform heeft echter geen enquêtes uitgevoerd. Tijdens het Bevrijdingsfestival heeft de Transgendergroep Groningen via Anne en mij een aantal festivalgangers benaderd om een korte vragenlijst in te vullen. Het verslag dat ik van dat vragenlijst-onderzoekje gemaakt heb, is te vinden op de website van de Transgendergroep Groningen (hier). Geen Platform dus, maar Transgendergroep. Geen enquêtes maar enquête.

De meest opvallende uitkomst uit dat onderzoekje is dat veel respondenten het percentage transgenders (dat voor de mannelijke bevolking rond de 5 procent moeten liggen volgens bevolkingsonderzoek) te laag inschatten. Maar volgens ´woordvoerder´ Anne komt uit het onderzoek iets totaal anders naar voren, namelijk dat de ondervraagden transgenderisme verwarren met travestie en transseksualiteit. De vragenlijst bevatte daar echter geen enkele vraag over. Bovendien lijkt me er van 'verwarring' bij de respondenten geen sprake. Anne bedoelde met transgenderisme de groep transgenders en die bestaat dus echt voor een belangrijk deel uit travestieten en transseksuelen.

En hoewel onze respondenten vermoedelijk net zo vaak problemen hebben met dat begrip 'transgenderisme' als Anne, is dat niet uit dit onderzoekje gebleken. Iets wat ook de journalist simpel had kunnen weten door even het online verslag na te lezen.

Vervolgens lees ik dan dat de uitkomst van de enquête belangrijk is, omdat de sociale acceptatie van ´transgenderisme´ (bedoeld wordt: transgenders) in Noord-Nederland 30 jaar zou achterlopen. Leuk verzonnen, maar op niets gebaseerd. Er is voorlopig geen enkele reden om te denken dat Noord-Nederland achterloopt. Integendeel, de gemeente Groningen probeert zich juist nadrukkelijk te op te werpen als een stad waar ook homo's, lesbo's, bi's en transgenders zich thuis moeten kunnen voelen.

Het stukje eindigt met de vraag of ´zichtbaar zijn´ wel helpt. Ik denk dat het een goede zaak is als transgenders zich eindelijk wat vaker durven te laten zien. Ik denk niet dat dat voldoende is om de vele vooroordelen weg te nemen. Zo simpel werkt dat niet. Maar wat volgens mij in ieder geval niet goed werkt, is een slordige presentatie en daaronder reken ik in dit verband ook: slordige voorlichting.

De andere kant van dit verhaal is, dat we Anne de begripsverwarring rond transgender en transgenderisme niet helemaal kunnen aanrekenen. Zo blijkt de Nederlandse Wikipedia (hier) een item te bevatten over 'transgenderisme' dat uitermate verwarrend is en dat deze vreemde en nogal overbodige term in één adem koppelt aan zowel 'transgenders' als 'transgenderisten'. De Grote Van Dale kent wel de term 'transgenderist', maar niet de termen 'transgender' en 'transgenderisme'. Echt ingeburgerd is die term 'transgender' dus nog lang niet. Een transgenderist zou iemand zijn die zich gedeeltelijk man en gedeeltelijk vrouw voelt. Dat is nogal vaag, lijkt me, want hoe moet je dat vaststellen? In ieder geval is het weer een andere omschrijving van 'transgenderist' dan die ik eerder gaf.

De Engelse Wikipedia (hier) geeft onder 'transgender' een nogal ingewikkelde omschrijving die meerdere kanten op kan en vrij lang is, maar bevestigt tegelijkertijd dat 'transgender' tegenwoordig als paraplu-term wordt gebruikt. De Webster's Online (hier) verwijst gemakshalve weer naar de Wikipedia. De American Heritage (hier) stelt een transgender gelijk aan een transseksueel. Vermoedelijk doordat travestieten zich normaal nooit laten zien, terwijl het relatief kleine aantal transseksuelen soms wel zichtbaar is. De Random House Dictionary (hier) stelt een transgender gelijk aan een travestiet en transseksueel. Kortom, voorlopig is het kennelijk soms nog een verwarrende term.

Toch is die verwarring eigenlijk niet nodig. Een transgender is iemand die op een of andere manier (vaak door gedrag of uiterlijk) tussen de 'echte mannen' en de 'echte vrouwen' invalt. Uitgaande van die definitie is het dan inderdaad zoals mensen volgens Anne vaak denken: travestieten en transseksuelen vormen binnen de transgenders belangrijke groepen. Tegelijkertijd klopt dan ook wat Anne probeerde te communiceren: de groep transgenders omvat veel meer dan alleen die twee bekende subgroepen.

-----------
* Laatste versie 3/7/2008 C