Bollman & Bollman

Een roman over een travestiet. Een man die zich vrouw voelt. Het boek 'Bollman & Bollman' is geschreven door Marga Claus en uitgegeven bij de Friesche uitgeverij Afuk. Het is geschreven in het Fries. Voor de meeste Nederlanders zal het daardoor altijd een gesloten boek blijven, tenzij het vertaald wordt in het Nederlands. Maarten 't Hart schreef er een kort stukje over kennelijk op verzoek van de uitgever.

Ik ben van origine Fries, Fries is mijn moedertaal en ik wist, dat ik met wat moeite, Fries kon lezen. Als je dan zo'n boek in het Fries hebt gelezen, merk je hoe belangrijk dat is. Als je nooit iets leest in het Fries dan ontwikkel je ook je woordenschat niet meer, je hebt geen schriftbeeld en wat je aan kennis had, zakt geleidelijk weg. Maar goed, dit is een blog over travestie. Toch een klein voorbeeld: 'It is fan belang dat dyn bûtenkant oerienkomt mei wat him oan de binnenkant ôfspilet' (p. 13). Het is belangrijk dat je buitenkant overeenstemt met wat zich aan de binnenkant afspeelt. In de Nederlandse vertaling een stuk minder sappig. Ik kan nog wel mooiere voorbeelden vinden, maar die zijn iets te lang om hier te vermelden.

Het is niet echt gemakkelijk de problemen van een travestiet zo te beschrijven dat een buitenstaander zich die kan voorstellen. Marga Claus doet dat door een vriendin van Bollman op te voeren, Alide, die bij stukje en beetje zijn geheim blootlegt. De relatie tussen Bollman en Alide blijft, zoals je bij een travestiet min of meer kunt verwachten, volledig platonisch.

De vrouw van Bollman is weg. Ze kon niet langer met hem leven toen ze het wist. Niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk had ze de deur voor hem dichtgeslagen. Het was zijn probleem en hij moest maar zien, hoe hij het oplossen zou. Net alsof er een oplossing was. (p. 26)

Bollman heeft een volle snor. Dat zou je misschien niet verwachten, maar genoeg transgenders hebben dat inderdaad. Ze hebben een lange baard of een volle snor. Op die manier is het voor de buitenwereld onmiskenbaar: dat kan geen transgender zijn.

Bollman zit ziek thuis want hij heeft ontstekingen in de handen. Die klachten zijn begonnen nadat hij door de nieuwbouw-wijk liep als vrouw en daar onverwachts zijn dochter tegenkwam. Hij weet niet zeker of ze hem nu wel of niet herkend heeft.

In het boek zit ook een masturbatie-scene. Bollman ligt op een zijden rokje, doet de ogen dicht, raakt dan opgewonden en komt tenslotte klaar. Maar in werkelijkheid fantaseren transgenders vaak uitgebreid over zichzelf als vrouw. Ze spelen zelf de vrouwen of in fantasie of verkleed en komen dan klaar. Al te realistisch vind ik die scene dus niet, terwijl dat wel vaak bij het transgender zijn hoort.

Hoe moet je die vreemde relatie beschrijven die een transgender met zichzelf heeft. Claus doet dat wel knap. Bollman leest de brieven die hij aan zijn geheime liefde Ina, zijn vrouwelijke alter ego, geschreven heeft. Bollman schrijft aan Bollman.

Hoe ziet de man Bollman zichzelf? 'Eerlijk gezegd vind ik mezelf maar een triest figuur. Leven met een droom die nooit uitkomen zal. Wat moet ik doen? Blijven? Of moet ik jou volgen, mijn diepste zelf?'

De pakketdienst bezorgt een pakje. Alide leest op de pakbon: 'Lakleren rokje, zwart, maat 42'. Een tijd later ziet ze dat hij zijn polsen geschoren heeft. En wat bewaart hij toch op die logeerkamer waar geen mens komen mag?

Tenslotte komt het hoge woord eruit. 'Want ik..., ik ben..., ik ben niet alleen man, Alide. Soms voel ik mij vrouw. Soms ben ik een vrouw.' (...) 'Ik ben travestiet.'

Het boek bestaat uit twee duidelijk aangegeven delen en dit is het einde van deel I. Bollman is uit de kast gekomen tegenover zijn collega en vriendin Alide.

Alide heeft travestieten altijd vreselijk gevonden. Travestieten vond ze vieze mannetjes. Maar nu haar geestesvriend Bollman bekent travestiet te zijn, moet ze haar standpunt bijstellen.

Bollman voelt zich aangetrokken door de vrouwelijke kleding, de make-up en de vrouwelijke manier van bewegen. Zo af en toe zelf vrouw te zijn, vindt hij opwindend. Maar het idee om het als vrouw met een man te moeten doen, vindt hij niets. Dat is inderdaad hoe transgenders het vaak zien. Tegelijkertijd ziet hij die travestie als een afwijking. 'Want een afwijking is het natuurlijk.'

De relatie met zichzelf omschrijft hij heel simpel, maar ook treffend: 'Ik ga vreemd met mezelf.' Zijn mooiste fantasie durft hij echter niet te vertellen: als vrouw vrijen met zijn vriendin.

Bollman moet niets hebben van die 'showtravestieten'. Maar zijn psycholoog merkt dan op: 'Met alles in het diepste geheim te doen, hou je wel het taboe in stand.'

Ook de termen veranderen nu. Bollman wil genieten van zijn 'genderexpressie'. Hoe zit het met zijn 'mannelijke identiteit' en de 'vrouwelijke identiteit'. En in plaats van 'travestiet' lijkt het Engelse 'crossdresser' wel wat.

Volgens de psycholoog bestaat er geen pil om er vanaf te komen. Hij moet het maar leren accepteren. Hoe zit het met de acceptatie van de buitenwereld? 'Daar kun je niets aan veranderen. Je kunt alleen jezelf veranderen door er zo gewoon mogelijk over te doen.'

Bollman krijgt weer die vreemde drang. Die behoefte om zich als vrouw te verkleden. Hij doet de achterdeur op slot. Claus beschrijft stap voor stap de urenlange transformatie tot vrouw. Dan rammelt er iemand aan de achterdeur. 'Ik kan zien dat je er bent. Waarom doe je niet open?' Het is zijn dochter.

Alide beschrijft het tegenover haar eigen man zo: 'Hij schept zelf de vrouw die hij hebben wil. Eigenlijk heeft hij helemaal geen partner nodig.' Ik denk dat dat een correcte beschrijving is voor klassieke transgenders. Die zoeken niet echt een partner omdat ze die al hebben. 'Crossdressers scheppen hun eigen lustobject. Het kan niet anders of hij kickt op zichzelf als vrouw.'

Hoe ziet Bollman er als vrouw uit? 'Ze wil graag positiever reageren, maar wat ze ziet is zo minimaal: een man in vrouwenkleren, een verklede Yasper...' 'Alsof hij meedoet aan een tweederangs toneelstuk.' 'Moet het echt zo extreem en sexy?'

Claus gaat ook ander minder leuke dingen niet uit de weg. In Travolook kun je je laten opmaken en kleden als vrouw. Bollman hoort over een Irakees die zich heeft laten opmaken en kleden als vrouw. Als dat in zijn cultuur bekend raakt, wordt hij vermoord.

Bollman krijgt daar ook te horen dat je een echte travestiet, niet ziet. Dat klopt als het een klassieke travestiet is, maar niet voor een showtravestiet, maar dat staat er natuurlijk niet bij.

'Een mens lijdt dikwijls het meest door het lijden dat hij vreest.' Mijn moeder had hier een variant op: 'Een mens lijdt het meest door het lijden dat nooit op komt dagen.' De laatste vind ik eigenlijk mooier, maar goed.

Bollman begint steeds meer uit de kast te komen. Het wordt tijd dat hij zichzelf accepteert. Het leven lacht hem weer toe.

Dan zijn er opeens twee jongens op brommers. Ze vinden hem vies en maken dat kenbaar. Ze gaan niet weg, maar gaan achter hem aan. Tenslotte lukt het hem het park in te gaan. Daar kunnen de brommers niet komen. Maar de jongens parkeren hun brommers en gaan achter hem aan.

Bollman laat zich door deze gebeurtenis niet afschrikken. Zijn besluit staat vast. Hij komt uit de kast. Hij wil de volgende maandag als vrouw naar zijn werk gaan. Hij wil als vrouw verder door het leven ongeacht de gevolgen, schrijft hij in een mail aan Alide.

Maar die maandag komt hij niet. En als zijn vriendin hem tenslotte probeert op te zoeken, zwaait de deur open en staat er een man in een blauw uniform.

Wat vind ik van dit boek? In heel veel opzichten is het heel realistisch. Wat niet zo duidelijk wordt in het boek is het leuke van klassieke travestie. Klassieke travestie is opwindend en ontspannend. Bijna als een echte vriendin en misschien wel -- in bepaalde opzichten -- beter dan dat. Door die positieve gevoelseffecten is het ook zo verslavend.

Deel I vind ik erg lang, eigenlijk te lang. Er zit te weinig vaart in. Het zeurt maar door. In de opzet van Marga Claus was het vermoedelijk zo, dat je wist dat Bollman een geheim had, maar dat je niet precies wist wat voor geheim. Maar door de foto op het titelblad, de tekst op de achterkant en door de publiciteit weet je als lezer al lang wat dat geheim is, zodat het de spanning wegvalt.

Deel II is totaal anders. Daar gaan de zaken soms akelig snel en zit je je echt af te vragen hoe het met Bollman zal aflopen. En ook voor travestieten zelf is dat een bekende vraag. Ze zijn ingestapt in een rijdende trein en weten niet precies waar die hen naar toebrengt en waar die zal stoppen.

Die clash op het einde van het boek is heel realistisch, denk ik. Iemand komt uit de kast en voelt zich fantastisch. Een last valt van je af. Een tijd later valt er een loden last op je, in welke vorm dat dan ook precies gebeurt. Dat kan bijna niet uitblijven. Voor transgenders, of dat nu klassieke transgenders zijn of showtravestieten, geldt nu eenmaal: 'There is no easy way out.' Er is geen gemakkelijke oplossing.

----------------
Gepubliceerd: 21/01/2010