De waarom-vraag

Waarom doet een man aan travestie? Waarom loopt een man in travestie? Dit zijn vragen die bijna automatisch opkomen wanneer men in onze cultuur een man in vrouwenkleren tegenkomt. Ook voor onderzoekers is dit natuurlijk de vraag.

Waarom eigenlijk? Een vrouw die in travestie loopt, roept die vraag duidelijk niet op. Het punt is dat een man in vrouwenkleren in onze cultuur gezien wordt als afwijkend, onaangepast, vreemd, gek. Een man behoort niet in vrouwenkleren te lopen. En de meeste mannen laten dat ook zorgvuldig na. Jongens zijn vaak uitermate bang dat iets dat ze dragen misschien doet denken aan typische meisjeskleding. Een jongen zal niet gemakkelijk b.v. meisjesschoenen dragen. Zelfs het idee dat zijn schoenen misschien iets lijken op meisjesschoenen kan al voldoende zijn om die schoenen niet meer aan te doen. Vennix spreekt in dit verband over 'jurkangst' (p. 193 e.v.) Dat is een mooi bedachte term omdat dat woord suggereert dat de man bang is voor een jurk. Het suggereert een onterechte angst. Maar zo lang travestie sociaal niet geaccepteerd is voor mannen kan die angst ook terecht en functioneel zijn.

Wanneer een man in onze cultuur dan toch in een jurk of iets dergelijks gaat rondlopen, vraag je je dus af, wat zo'n man bezielt. Maar strikt genomen zou je de vraag net zo goed om kunnen draaien. Wat bezielt al die mensen om dat niet te accepteren?

Probeer eens het volgende gedachtenexperiment. Stel je voor dat het in onze cultuur normaal zou zijn dat vrouwen volledig naakt zouden rondlopen. Vervolgens komen er een aantal vrouwen die kleren aantrekken en met kleren aan rond gaan lopen. Andere vrouwen zullen daar lacherig op reageren. Mannen zullen denken dat er iets mis is met deze vrouwen. Er moet iets zijn waardoor deze vrouwen dat vreemde gedrag vertonen. Waarom trekken die vrouwen kleren aan? Dat is dan de vraag die iedereen stelt en beantwoord wil zien.

Eigenlijk zou je dus even goed kunnen vragen waarom al die vrouwen naakt zijn of waarom al die mannen mannenkleren dragen. We zullen dan zeggen dat die vrouwen of die mannen dat door hun cultuur zo geleerd hebben. Dat klinkt plausibel, maar het is wetenschappelijk gezien lastig hard te maken. Meestal vinden we dat niet erg omdat het voor ons gevoel geen verklaring hoeft. Bijna iedereen doet het toch? Het zijn juist de uitzonderingen die voor ons idee verklaard moeten worden.

Waarom-vragen kunnen wetenschappelijk gezien heel lastig zijn. Denk aan de vraag: Waarom krijgen sommige mensen longkanker? Om te beginnen kan het komen door verschillende oorzaken. Vervolgens moet je van iedere mogelijke oorzaak ook laten zien dat die echt longkanker veroorzaakt via een experiment. Bij travestie zou je dan opzettelijk mannen tot travestiet moeten maken. Dat kan natuurlijk niet.

Wanneer experimenteel onderzoek niet mogelijk is, moeten we het doen met correlationeel onderzoek. Correlationeel onderzoek is in feite observationeel onderzoek. Je observeert zorgvuldig zonder dat je echt ingrijpt.

In dit kader is de meest simpele en voor de hand liggende manier om een antwoord te krijgen op deze vraag is dan de mannen die in travestie lopen te vragen waarom ze dat doen.

Aan die methode zitten echter ook bezwaren.
1. Vaak weten die mannen dat zelf niet precies.
2. De antwoorden die die mannen geven, kunnen rationaliseringen zijn. Je doet iets en je moet een plausibel klinkend antwoord geven om je gedrag te rechtvaardigen.
3. Die antwoorden worden voor een deel ook bepaald door wat sociaal wenselijk is. Je probeert jezelf zo goed mogelijk te neer te zetten.
4. De redenen die genoemd worden, hoeven niet de echte factoren te zijn. Van een echte factor kun je via een experiment laten zien dat die een bepaald gevolg heeft, maar dat kan hier dus niet.
Travestiete mannen vragen naar het waarom, is dus niet verkeerd, maar het levert ook niet automatisch de echte factoren die tot travestie leiden. In de volgende notitie ga ik daar verder op in.

Met die waarom-vraag is nog iets geks. In de ervaring van travestieten wordt die namelijk lang niet altijd gesteld. Wanneer een man in travestie er overtuigend uitziet als een echte vrouw, zien mensen hem als vrouw en komt de hele vraag niet op. Pas wanneer een man duidelijk als man vrouwenkleren gaat dragen, zien we dat als iets vreemds en komt de vraag: waarom draag je vrouwenkleren?