Transgender coming-out op Bevrijdingsfestival

'Beetje gek'

"Sorry hoor, ik kan er niks aan doen, maar als ik u zo zie, van beneden net een vrouw en van boven gewoon een man, dan vind ik dat gewoon een beetje gek." De vrouw die dit zegt, is spontaan naar me toe gekomen. Ze ziet er wat onopgemaakt en recht voor zijn raap uit. Een beetje van: 'Ik ben, zoals ik ben en ik draai er niet omheen'.

Ik begrijp wat ze bedoelt en ben het helemaal met haar eens. Een man in een minirok is een beetje vreemd. Wanneer zie je zoiets nu? Ook bij andere festivalgangers zie ik soms iets lacherigs. Een andere mevrouw komt me spontaan vertellen dat ze mijn kleren mooi vindt. Een paar opgeschoten jongens schreeuwen in het langslopen: 'Vieze, gore, kut-homo.' Veel mensen kijken even, andere mensen lijkt het amper op te vallen. Verder reageert niemand agressief of vervelend.


Bevrijdingsfestival

Het is 5 mei 2009: Bevrijdingsfestival. We staan in het Stadpark van Groningen aan het begin van de Concourslaan. Achter ons speelt een band het repertoire van Normaal. De Concourslaan is vol jonge stadjers die van en naar het festival gaan. Volgens de festival-organisatie moeten het er in totaal een 50.000 geweest zijn, lees ik een dag later in het Dagblad van het Noorden. Het weer is soms wat koud en winderig, maar voor de rest perfect. De sfeer is ontspannen en gezellig. Even verderop staat collega Anne twee dames alles uit te leggen over transgenders. Samen bemannen we de halve marktkraam van de LKG T&T (Landelijke Kontaktgroep Travestie en Transseksualiteit), afdeling Groningen.

Voor de Groningse transgenders is dit hun 'coming out', lees ik later bij de foto-reportage op de website van de T&T Groningen (hier). Nooit eerder hebben de Groningse transgenders zich op deze manier en zo openlijk aan het publiek gepresenteerd.


Doel

Waarom staan we hier? Wat is ons doel? Ons belangrijkste doel vandaag is ons te laten zien. Te laten weten aan het langstrekkende publiek dat er in Groningen de nodige transgenders zijn en dat die zich durven laten zien. Natuurlijk proberen we op een positieve manier zichtbaar te zijn. Het is niet de bedoeling mensen af te schrikken, maar juist wat begrip en belangstelling op te wekken. Tenslotte is het ook de bedoeling mensen die iets meer willen weten wat te vertellen over transgenders.


'Transgenders'?

Veel mensen weten niet precies wat 'transgenders' zijn en dat is geen wonder want ook veel transgenders zelf weten dat soms niet precies. Met 'transgenders' bedoelen we alle mensen die op een of andere manier door de samenleving niet als 'echte man' of 'echte vrouw' worden gezien. Alles dus wat tussen man en vrouw invalt. Je kunt dan denken aan travestieten en de twee groepen transseksuelen: transvrouwen en transmannen. Maar er is tegenwoordig ook een groep mannen die rokken draagt op een stoere manier, de mannen in rok, en een groep mannen die juist op een vrouwelijke manier rokken of jurken draagt. Tenslotte is er ook nog een grote groep mensen die van nature niet erg mannelijk of niet erg vrouwelijk overkomt en daardoor tussen beide seksen invalt.


Aanpak

Hoe proberen we vandaag ons doel te bereiken? De marktkraam die we gehuurd hebben heeft een lengte van vier meter, maar delen we met Ganymedes om de kosten te drukken. Ganymedes is een nieuwe studenten gezelligheids-vereniging speciaal opgericht voor homo-, lesbische, bi- en transgender-studenten (hier).

Samen in één kraam staan, heeft zijn beperkingen. Wanneer mensen vol interesse in de kraam kijken, zien ze links kreten als 'HOMO' en 'LESBISCH', terwijl in de rechter helft de veel minder bekende tekst 'T&T GN' hangt. De afkorting 'GN' staat voor 'Groningen', want voluit bleken al die letters die zo mooi geprint waren op aparte vellen A4 net niet in onze twee meter te passen. Het resultaat is dat we vaak voor een homoclub worden versleten, terwijl de meeste transgenders hetero zijn en het helemaal niet leuk vinden om steeds voor homo te worden aangezien.

Op de linkerhoek van onze kraam steekt de witte vlag met het blauwe T&T-logo op de ene kant en het transgenderteken op de andere kant naar buiten. Omdat al die kramen een lange sliert vormen, valt die naar buiten uitstekende vlag goed op.

Anne had het idee om de kraam niet alleen op te fleuren met ballonnen, maar ook met getransgenderde barbiepoppen. Het zijn barbie's met ken-kleertjes of kennetjes met barbie-kleertjes. Soms is het haar van de barbies ook nog kort geknipt. Het gaat me wel wat aan het hart die gekortwiekte hoofdjes te zien die vroeger zo'n prachtige vracht haar droegen, maar het werkt soms wel. Niet iedereen ziet het altijd, maar de mensen die het zien, reageren met 'ah' en 'oh'.

Op de tafel van de kraam hebben we aan aantal exemplaren van de T&T-folder uitgespreid, een aantal nummers van Transformatie (het blad van de LKG T&T) en wat boeken over travestie en transseksualiteit. Verder ligt er nog onze vragenlijst met 6 korte 'nee/?/ja/'-vragen over transgenders. Die vragenlijst hebben we speciaal voor dit festival gemaakt en is in de eerste plaats bedoeld om met de mensen in contact te komen.

Met de mensen die de vragenlijst invullen, nemen we na afloop de antwoorden even door en vertellen we wat volgens ons het juiste antwoord had moeten zijn. De invullers van de vragenlijst mogen als attentie een love-kaartje uitzoeken. De bedoeling is dat ze op dat kaartje een wens schrijven en dat vervolgens aan iemand anders geven. Vooral vrouwen blijken hun keuze heel zorgvuldig te maken en dit idee leuk te vinden.

Het belangrijkste van onze stand is natuurlijk de bemensing. Rond 11 uur kwam Jeanine, de voorzitter van de LKG T&T en gastvrouw van de afdeling Groningen, nog wat spulletjes brengen en wat foto's maken. Jeanine kleedt zich voor dit soort gelegenheden altijd als vrouw op een niet opvallende manier.

Mijn collega Anne is nog iets langer dan ik en leeft al jarenlang voortdurend 'als vrouw', zoals ze zelf zegt. Ik vind die opmerking altijd altijd wat intrigerend, omdat ik al twintig jaar in huis en daarbuiten precies hetzelfde werk en dezelfde taken doe als mijn vrouw, dus ook huishouding en kinderen, maar ondanks al die inspanning is het duidelijk dat ik normaal niet 'als vrouw' leef, maar 'als man'.

Hoewel ik dus 'als man' leef, ben ik vandaag een beetje een speciaal soort man omdat ik voor de gelegenheid een minirok heb aangetrokken. Om te komen als echt normale man leek me niet erg opvallend en ook niet echt passend. Volledige travestie leek me in dit geval ook haar doel wat voorbij te schieten omdat je dan in eerste instantie toch vooral als vrouw gezien wordt en behalve dat je dan toch weer sekserol-bevestigend bezig bent, val je als 'vrouw' ook wat weg in de massa.


Weinig transgenders?

Mensen vinden zo'n man in minirok soms wat vreemd, omdat je het natuurlijk bijna nooit ziet. Het is niet dat ze de kleding lelijk vinden of zo. Nee, het beeld wijkt af van dat waarmee ze vertrouwd zijn. Dat is eigenlijk de enige reden waarom ze het wat gek vinden. Waarom zie je bijna nooit mannen in (mini)rok?

Mensen denken vaak dat dat komt, omdat er amper transgenders zijn. Dat is niet zo: uit bevolkingsonderzoek weten we dat tenminste 3% van de mannelijke bevolking zelf zegt travestiet te zijn en dat een 2% zegt zich vrouw te voelen. Er zijn dus op zijn minst evenveel mannelijke transgenders als verstokte homo's.

Waarom laten transgenders zich overwegend liever niet zien? Een man die vrouwenkleren draagt, wijkt af. Een afwijkende man wordt gezien als een man die niet tot de eigen groep behoort. Het is een buitenstaander. Andere mannen reageren daar vaak agressief op. Ik weet niet of mijn verklaring klopt, maar dat andere mannen er agressief op reageren, weet ik wel. De opgeschoten jongens die snel in het langslopen 'Vieze, gore, kut-homo!' riepen, vormen daar een voorbeeld van. (In dit geval had dat verder niet veel te betekenen, maar in andere gevallen reageert de transgender wat ongelukkig en loopt de situatie vervolgens supersnel uit de hand.) Transgenders lopen dus veel kans op negatieve reacties van vooral andere mannen en laten zich daarom liever niet als transgender zien.

In andere culturen dan de Nederlandse is de onverdraagzaamheid ten opzichte van vrouwelijk geklede mannen nog veel groter, maar ook hier, in Nederland, vallen onder transgenders nog regelmatig slachtoffers. Het onderwerp van mijn vorige blog (hier) was de moeilijke positie van homo's en transgenders in Irak waar in sommige delen vervolging en moorden op transgenders meer regel dan uitzondering zijn.

====================================================
Foto een brug te ver

Om mijn verhaal te illustreren, had ik in een eerdere versie van deze blog als illustratie een foto van mezelf opgenomen in klein formaat (640x480 pixels), die gemaakt was tijdens het Bevrijdingsfestival. Uit mijn omgeving kwam echter het dringende verzoek dat fotootje te verwijderen, omdat men bang was voor negatieve gevolgen. Uit eerdere gebeurtenissen weet ik dat deze angst niet altijd zonder grond is. Ik heb daarom besloten die foto te verwijderen. Kennelijk is zo'n foto in Nederland anno 2009 nog steeds een brug te ver. Mijn ervaring op dit punt stemt overeen met de ervaringen van veel andere mannen die rokken dragen. Andere transgenders die foto's van zichzelf publiceren op internet doen dat meestal onder een schuilnaam en op zo'n manier dat ze niet gemakkelijk herkenbaar zijn (pruik, make-up). Mijn collega Anne is op dit punt nog een uitzondering. Het portret dat ik tijdens het Bevrijdingsfestival van haar maakte, staat hier.
=====================================================


Slechts een kleine groep transgenders laat zich regelmatig wel duidelijk zien en werkt daarom heel beeld-bepalend. Dit is de kleine groep dragqueens en showtravestieten. Dit zijn transgenders die optreden, in de prostitutie werken of die gewoon voor hun plezier als vrouw uitgaan. De grote groep 'klassieke' travestieten zie je echter niet of nauwelijks, omdat ze het verkleden alleen thuis doen of als ze de straat opgaan, dat zo proberen te doen, dat ze als vrouw niet opvallen.


Resultaten

Welke resultaten haalden we met onze aanpak? Allereerst zijn heel veel mensen onze stand gepasseerd en zijn we door een belangrijk deel van die mensen vermoedelijk ook gezien. De stand was aanwezig van 11.00 uur tot 18.00 uur. In die tijd hebben naar schatting tenminste 30.000 mensen het festival bezocht. Omdat de meeste naar en terug liepen door het begin van de Concourslaan waar wij stonden, betekent dat dus in totaal ongeveer 50.000 mens-passages. Als we conservatief schatten dan zal zeker een 20% daarvan onze stand of ons gezien hebben. Dat levert dus dat we door tenminste 10.000 mensen gezien zijn.

Transgenders die als transgender naar buiten treden (en dat zijn er nog steeds niet zo veel), hebben het voordeel dat ze duidelijk zichtbaar kunnen zijn. Bij een deel van al die mensen hebben we mogelijk ook enige belangstelling gewekt. In ieder geval kregen we amper negatief commentaar en wel veel leuke reacties.

Tot het daadwerkelijk invullen van de vragenlijst en het bespreken van de resultaten daarvan kwam het in 46 gevallen. Ik hoop in een volgende blog op de resultaten (hier) terug te komen. Met de mensen die de vragenlijst invulden, is vaak wat langer gepraat en is ook getracht wat informatie te geven. De kleine attentie in de vorm van een love-kaartje werd vaak zeer op prijs gesteld en zorgde voor een positief accent.

Een belangrijke resultaat is mogelijk ook het voorbeeld voor transgenders zelf. Transgenders zien nu dat andere transgenders de straat op gaan, informatie geven en nadrukkelijk aanwezig zijn. Dat laat als het ware zien dat men niet alleen staat en dat die openlijke aanwezigheid in ons land in beginsel kan en normaal niet tot problemen leidt.

Een onverwacht resultaat was dat ik tijdens een pauze een tijdje met Mariëlla Smids van het CDA gepraat heb over de problemen van transgenders. Mariëlla stond in een kraampje even verder dan het onze op te roepen om op donderdag 4 juni toch vooral een stem uit te brengen voor het euro-parlement. Ze veronderstelde dat transgenders vooral problemen op straat zouden ondervinden. Ik heb haar verteld dat dit inderdaad wel voorkomt, maar dat in werkelijkheid de discriminatie op de werkvloer frequenter en qua gevolgen veel ernstiger is en dat de wetgeving op dit punt veel te wensen overlaat.

Wanneer ik onze halve kraam tijdens het Bevrijdingsfestival vergelijk met eerdere manifestaties waarbij transgenders zich aan het publiek probeerden voor te stellen, denk ik het volgende te zien. De Transgender Infodag in Eindhoven in maart 2008 was een groots opgezet evenement. De mensen die er echter voornamelijk op afkwamen waren transgenders, familie en hulpverleners. Voor de transgenders zelf was dit echter ongetwijfeld een belangrijke dag omdat ze nu konden zien met hoe gigantisch veel ze waren.

De Transgender Coming-out Day in Amsterdam waar ik daarna bij was, was meer een straatmanifestatie. Hier werden vooral toeristen bereikt in kleine aantallen. Bovendien kon je je hier afvragen of de indruk die de transgenders achterlieten bij het publiek altijd even geslaagd was.

In vergelijking met die twee evenementen is zo'n halve marktkraam bemensd door twee transgenders een klein opgezet iets waarmee je naar verhouding veel mensen bereikt.

Het belangrijkste resultaat lijkt me te zijn dat de Groningse transgenders uit de kast zijn gekomen en de straat zijn opgegaan om op een positieve manier actie te voeren voor meer acceptatie. Tegelijkertijd ben ik nog wat achterdochtig: zijn ze nu echt uit de kast gekomen of was dit een eenmalig gebeuren?


-----------
Laatst bewerkt: 16 mei 2009 om 2.00 uur.