Man in minirok: travestie of mode?

Het stukje 'Man in minirok' (hier), dat ik een tijd geleden schreef, schijnt op een of andere manier opeens hoog in de rangorde van Google te staan. Verschillende mensen rapporteren dat ze opeens de link onder hun neus kregen, terwijl ze naar iets anders zochten. De reacties die ik hoorde waren positief. Een opmerking die ik wel kreeg, was dat het vooral mijn verhaal is en dat het verhaal niet opgaat voor de doorsnee transgender. Dat lijkt me wel te kloppen. Voor veel transgenders die ik ontmoet, zijn bepaalde punten uit mijn verhaal moeilijk te begrijpen. Ik ga hierna in op de verschilpunten met klassieke travestie.


1. Geen vrouw, maar man

Transgenders proberen normaal zo volledig mogelijk over te komen als vrouw. Er zijn twee redenen om zo volledig mogelijk als vrouw over te komen. Allereerst voelen transgenders zich op emotionele gronden aangetrokken tot het vrouw spelen/zijn. Hoe meer je vrouw bent, hoe realistischer je als vrouw overkomt, hoe mooier. De tweede reden is meer praktisch: zodra je als vrouw overkomt, pas je in de bestaande sekse stereotypen en veroorzaak je daardoor minder opschudding en loop je minder gevaar. De travestienorm was dus altijd: Als je verkleed de straat opgaat, doe je dat zo volledig en goed mogelijk.

In de praktijk was deze norm echter altijd wat problematisch. De meeste travestie speelt zich af in de beslotenheid van het eigen huis. Niemand behalve de travestiet zelf, controleert daar of men wel volledig verkleed is. Op het moment dat men naar buiten ging, gebeurde dat natuurlijk niet altijd even zorgvuldig. Het gevolg was dus dat er altijd volop gevallen van 'slordige' travestie voorkwamen en zullen zijn. Zelf bij transgenders die zich volledig als vrouw proberen te presenteren, merk ik vaak dat de geïnvesteerde tijd en moeite in mijn ogen vaak nogal beperkt is. Verder is de noodzaak voor dat volledige omkleden ook voor een groot deel vervallen doordat travestie al geruime tijd niet meer strafbaar is.

Mannen in rok doorbreken die norm van je altijd volledig omkleden als vrouw. Ze voelen zich man. Ze hebben geen zin in zo'n ingrijpende verkleedpartij. Ze zien zichzelf soms ook nadrukkelijk niet als travestiet. Ze vinden dat ze gewoon het recht hebben zich te kleden zoals ze willen. 'Man in mini' komt wat dit betreft dus overeen met 'man in rok' en niet met klassieke travestie.


2. Niet stoer, maar vrouwelijk

Er is ook een in het oog lopend verschilpunt met man in rok. Tot nu toe probeerden de meeste mannen in rok heel stoer over te komen. Ze droegen stoere laarzen of stoere schoenen. Ze lieten hun baard een dag staan. Ze gingen stoer lopen. Allemaal kennelijk om die vrouwelijke rok te compenseren en acceptabel te maken. 'Ik ben een stoere man, en ik draag (toevallig) een rok,' was de boodschap.

'Man in mini' breekt daarmee. Het idee is juist dat een man soms ook vrouwelijk en sexy mag uitzien. Waarom moet een man beslist altijd stoer zijn? Waarom zou een man er juist niet wat vrouwelijk of zelfs sexy mogen uitzien? Vrouwen vinden het leuk om er stoer en mannelijk bij te lopen. Waarom zou een man er dan niet vrouwelijk bij mogen lopen?

Door dit verschilpunt met man in rok komt een man in mini vrouwelijker over. Voor de toeschouwer is daardoor de link met travestie duidelijker. Mannen in rok ontkennen die link juist vaak. Hun rok dragen heeft niets van doen met travestie, claimen ze. Zelf ben ik daar nooit zo zeker van als ik ze hoor praten. Wat is er dan precies zo leuk aan een rok? De argumenten die ik dan krijg, herken ik vaak (of denk ik te herkennen) als typische travestie-argumenten.

Man in mini houdt natuurlijk verband met travestie. Zonder travestie-verleden komt een man er voorlopig nog niet gemakkelijk toe daadwerkelijk een korte rok te dragen op een vrouwelijke manier, denk ik. Die travestie-herkomst valt dus naar mijn idee voorlopig niet te ontkennen. Maar is dat erg? Is het daarom minder leuk?

Ik moet wel toegeven dat ik tot nu toe de leukste reacties op 'man in mini' heb gehad buiten de transgender-wereld, dus in de grote, boze, echte wereld. Een enkele transgender vindt het openlijk niks. 'Je komt niet over als vrouw. Je probeert het niet eens. Je bent ook geen man in rok. Een man in rok is stoer en dat ben je niet.'

Niet-transgenders bekijken het vaak wat anders. Vrouwen vinden het soms leuk. Dat je man bent, vinden ze niet erg en de kleding vinden ze leuk. (Daar doe ik dan ook behoorlijk mijn best op.) Ook sommige mannen laten merken dat ze het leuk vinden. Soms met een ondertoon van: 'dat moet toch ook kunnen'. Maar soms ook met een ondertoon van: leuk om te zien.

Op dit punt heb ik tot nu toe twee duidelijke uitzonderingen gemerkt.

1. Vrouwen die er zelf minder goed uitzien en die met hun man of vriend lopen, reageren soms vervelend of proberen dat tenminste. Bij leuke en knappe vrouwen heb ik daar nooit iets van gemerkt. Minder leuke vrouwen worden kennelijk getriggerd door het vrouwelijke en zien dat als een bedreiging. Dat het vervolgens om een man blijkt te gaan, maakt het dan kennelijk nog moeilijker.

2. Allochtone jongens en mannen worden soms 'spontaan' openlijk agressief. Aan de ene kant worden ze getriggerd door het vrouwelijke, aan de andere kant is het afkomstig van een man. Ze worden dus -- in hun optiek -- betrapt op een homoseksuele reactie. Dat ervaren ze als vernederend en maakt ze agressief. Verder hebben vrouwen in hun cultuur een lage status. Er is dus weinig reden om die agressie te onderdrukken.


3. De ontbrekende drang

Het belangrijkste punt waarop mijn beschrijving 'man in mini' echter verschilt met traditionele travestie en met 'man in rok', is het ontbreken van de emotionele betrokkenheid. Bij traditionele travestie ervaart de transgender het verkleden als bevrijdend, stimulerend, spannend, positief, etc. Aan de kleding zijn dus sterke emotionele responsen gekoppeld. Het verkleden is een manier om je fijn te voelen. Ook bij mannen in rok kom je dit punt voortdurend weer tegen. Het lopen in een rok voelt zo fijn. Het lopen in een rok geeft een gevoel van bevrijding. De kleding heeft voor de betrokkene een sterke emotionele lading.

Transgenders geven vaak aan een soort onverklaarbare drang te hebben die hun dwingt die vrouwenkleren te dragen. Nu zijn daar wel vraagtekens bij te zetten, maar een feit is dat transgenders die drang uiteindelijk niet de baas kunnen. Het verkleden als vrouw is een emotionele noodzaak geworden. Die onverklaarbare drang is min of meer een definiërend aspect van klassieke travestie geworden.

In mijn stukje geef ik echter aan, dat ik die kleding eigenlijk maar veel gedoe vind. Het hoort erbij, je doet je best, maar zodra je thuis bent, vliegt alles weer uit. Op dat punt wijk ik dus inderdaad af van de klassieke travestie. De bedoeling is niet langer je fijn te voelen door die bepaalde kleding, maar het doel is door die kleding een bepaalde indruk te wekken. De kleding is mode geworden en de eigen gevoelens worden daaraan ondergeschikt gemaakt.

Op het moment dat je die dwingende drang hebt, ben je juist niet meer goed in staat je optimaal te verkleden. Je wordt immers voortgedreven door die drang in plaats van dat je streeft naar een optimaal resultaat bij je publiek. In dat opzicht is die dwang dus juist uitermate lastig en moet je er zo snel mogelijk vanaf.

Veel transgenders vinden dit een soort omgekeerde wereld: ze vinden het moeilijk te begrijpen. Als die kleding je geen goed gevoel geeft, waarom zou je die dan aantrekken? De eerste voorwaarde is juist dat jij je in die kleding goed voelt, vinden ze.

Ik begrijp dat standpunt en het klopt ook met de herkomst van travestie, die normaal begint met verkleden met de gordijnen dicht, in de kast dus. Op een bepaald punt in je ontwikkeling kom je echter uit die kast en maak je de overstap naar de straat.

Uit een analyse die ik eerder uitvoerde op de cijfers van Vennix (hier), blijkt dat bezoek aan transgender-bijeenkomsten e.d. inderdaad samengaat met een andere motivering van de travestie. Het uit de kast komen leidt dus inderdaad tot een verschuiving in de functie die de travestie voor de betrokkene heeft. De travestie verandert wat van karakter.

In sommige gevallen gaat die ontwikkeling echter door: je verkleedt je alleen nog maar voor de straat. Het verkleden als vrouw of in dameskleding wordt gewoon. Tenslotte is het vooral veel werk in plaats van ontspannend. Op het moment dat de transgender die overstap volledig gemaakt hebt, heeft het omkleden een andere functie gekregen. De travestie is niet langer seksueel opwindend en het is ook niet langer ontspannend en prettig. Je zou ook kunnen zeggen dat het dan eigenlijk geen klassieke travestie meer is. De dameskleding heeft haar speciale betekenis voor de betrokkene verloren en is gewone kleding of zelfs mode geworden.

Het gaat me hier niet om een discussie of 'man in mini' nu wel of niet travestie is. Het punt waar het me hier om gaat, is dat het omkleden verschillende functies kan hebben. Pas wanneer die functie niet meer gericht is op de eigen emoties, maar vooral op een bepaalde manier overkomen bij anderen, wordt het normale kleding. Natuurlijk is er ook in dit geval tenslotte een emotionele betrokkenheid. Je probeert er zo goed mogelijk uit te zien op een bepaalde manier. Als dat, afgaande op de reacties, lukt, is dat leuker dan wanneer het niet lukt.

Ik weet uit verklaringen van sommige andere transgenders, dat ik op dit punt niet uniek ben. Je hoort een enkele keer wel vaker een transgender die zucht dat hij zich ook nog moet verkleden. Er zijn dus in ieder geval meer gevallen van transgenders die het ondertussen eigenlijk allemaal maar een hoop gedoe vinden. Zo'n volledige functie-shift treedt dus in ieder geval een enkele keer vaker op.

Mijn analyse van het onderzoeksverslag van Vennix leverde voor de motiveringen van travestie twee belangrijke factoren op: Seksuele Opwinding en Prettig-Anders-als-Vrouw (hier). Deze twee factoren zijn onderling vrijwel niet gecorreleerd. De consequentie daarvan is echter dat er ook een groep transgenders moet zijn, die op beide factoren laag scoort. Ze vinden het verkleden niet opwindend en niet prettig.

Deze groep verkleedt zich kennelijk wel, maar heeft daarvoor geen van de twee standaard motiveringen. Deze groep is dus nogal ongemotiveerd. Ik opperde al eerder de veronderstelling dat deze groep het door gewoonte bij gelegenheid wel doet, maar er verder in emotioneel opzicht niet meer zo bij betrokken is.

Hoe groot die groep is, is niet precies bekend. Het hangt er ook vanaf hoe streng je bent. Wanneer je ieder die onder de twee gemiddelden scoort, mee zou tellen, zou er een 25% van alle transgenders in kunnen zitten (uitgaande van normale verdelingen). In dat geval ben je dus niet erg streng. Veel mensen rond het gemiddelde zouden dan immers nog tot deze groep gerekend worden.

De groep die duidelijk een eind onder beide gemiddelden zit, is veel kleiner. Als je uitgaat van de onderste éénvierde per factor zou je uitkomen op 1/4x1/4=1/16 of ongeveer 6%.

Dat die groep klein is, is ook verklaarbaar. De meeste travestieten gaan in travestie maar beperkt naar buiten en uit. Het gevolg is dat in zulke gevallen dit gewenningseffect niet tot stand komt. De dameskleding verliest haar surplusbetekenis daardoor niet of te weinig.

Ik denk dus dat die verwondering over dat gebrek aan emotionele betrokkenheid aan de ene kant begrijpelijk is (de grote doorsnee groep transgenders is juist wel sterk emotioneel betrokken op de kleding), maar dat het aan de andere kant een normale gewenningsreactie is die optreedt zodra de dameskleding voor de betrokkene weer gewoon kleding is geworden en haar speciale betekenis heeft verloren.

Vergelijk het met de vrouwenemancipatie. In eerste instantie trokken alleen de zeer strijdbare vrouwen broeken aan. Maar als je als vrouw lang genoeg in broek gelopen hebt, ga je het een normaal kledingstuk vinden. Wat eerst iets bijzonders was en durf vereiste, werd vervolgens gewoonte. Moderne vrouwen kunnen zich die opwinding die vrouwen in een broek veroorzaakten, helemaal niet meer voorstellen.

Iets soortgelijks zal er vermoedelijk ook optreden voor mannen in dameskleding. In eerste instantie vereist dat durf en vinden de betrokken mannen dat opwindend. Wanneer die betrokken mannen echter de moed kunnen opbrengen om regelmatig in publiek die kleding te dragen, wordt die kleding in hun eigen ogen normaler. Tegelijkertijd krijgen ze (gewild of ongewild) meer oog voor het sociale effect dat die kleding veroorzaakt. Het uiteindelijke resultaat is dan onontkoombaar, dat die kleding minder gebruikt wordt om de eigen emoties te sturen en meer normale kleding wordt. Dus minder travestie en meer mode.